Join Date: Jan 2007
Location: Nederland
Age: 41
Rep Power: 20 
|
Դանիել Վարուժան
Հ Ա Ր Ճ Ը
Դանիել Վարուժան
ԵՐԿԵՐ
«Սովետական Գրող»
Հրատարակչություն
Երեվան
1984
Այսպիսով «Գեղեցիկի և Զորութէան» ձոնն է հնչելու այսօր
Փա՜ռք սարբինային. Ներոն կ'արբենա:
Հարճը… զի յոյժ գեղեցիկ էր, եւ երգէր ձեռամբ:
Մովսես Խօրէնացի, Գիրք Բ
Ա
Գարնանամուտ երեկո մ'իր պալատին մէջ մարմար,
Բակուր, Սիւնեաց Նահապետ, շքեղ հանդէս մը կու տար,
Երբ Ուղևոր մը յանկարծ մըրըրկարշաւ կը հասնի
Լուսնկափայլ ճամբայեն` մեծ դըրան քով արքենի:
Ձին կը հևայ, ու բերնին փըրփուրն` հողմէն միշտ խլւած`
Կը թըրջէ թամբն համօրէն, ասպանդակներն ոսկեմած:
Հեռուներէն ան կու գայ, զայս կը մատնէ թէ՛ փոշին,
Որ դիզվեր է խավերուն մէջ թիկնոցին թավիշին,
Թէ՛ նըժոյգին վըրնջիւնն աստեղացունց մաքրությամբ`
Որ կը խընդրէ ախոռին գոլուտ հանգիստը անթամբ:
Բակուր այդ հիւրն իր անձէն և անունէն կը ճանչնայ.
Բագրատունին Տըրդատն է, հըզօր իշխան ու փեսայ
Տիրան հայոց արքային, որ կը փախչի Մարաստան.
Կը փախչ ան` զի կինն իր, Տիրանի դուստրն աննըման,
Գանակոծեր է խըստիւ, պալատէն դուրս արտաքսէր,
Խուզելով, իբր անարգանք, անոր խարտեաշ գանգուրներ:
–«Տրդա՛տ,– կ'ըսէ Նահապետն,– այս գիշեր քուկդ է իմ տուն.
Մարաց աշխարհն հեռու է, և դու անշուշտ պարտասուն.
Մըտի՛ր սրահը տօնին, թող իրարու դէմ փըշրին
Մեր բաժակներն, ու մեր սէրը մըկըրտէ թող գինին»:
Եվ կոչունքի կը բազմի Բագրատունին վտարանդի
Աջ կողմը ճիշտ Բակուրին` որ իր կարգին կը նըստի
Գահի մը վրայ` որուն լայն թիկնատեղն է քանդակւած
Բագոսը` եզ մ'որթերով պըսակելու ըզբաղած:
Սեղանի շուրջը արդէն Մեծամեծերն հայկազուն
Դէմ հանդիման բազմէր են, բայց ո՛չ իրենց մեծանուն
Աստիճանին համեմատ, այլ սուրերու մեծութէան;
Հոն են ճորտերը Սիւնեաց գավառներուն երկտասան,
Լերան ազատ զավակներ, միշտ զրահի մէջ կուրծքերնին`
Որոնք հըզօր կումբի պես ջահերու տակ կը փայլին:
Հոն կան նաև բըդեշխներ, ազատանին քաջարի`
Որ կը պատմեն թէ ի՛նչպէս կ'որսան վարազը վայրի
Ազնըվատոհմ սեպուհներ ոսկեճարմանդ խլաներով
Գինւոյ բաժակ ի ձեռին կը ծիծաղին կէս գինով:
Պալատին մէջ ծով մը կայ ծիծաղներու և լոյսի`
Որ գաղջօրէն ծուփ առ ծուփ դռներէն դուրս կը հոսի:
Կոչնականները զարմիկ պատերն ի վար կախեր են
Որսի գալար շեփորներն ու վահաններն ոսկեղէն.
Եվ նիզակները, դեռ թաց վարազներու արիւնով,
Տըրձակ տըրձակ կը հանգչին հըսկայափեղկ դըրան քով:
Լայնակոնք սըրահը քըսան սիւներով է կառուցւած`
Որոնց վըրայ կը շողան քըսան ջահեր դէմ դիմաց.
Եվ այն քըսան սիւներուն մէջէն քըսան գերիներ
Կը բերէն թանկ սաներուն վըրայ` խորոված երէներ`
Որոնց շոգին քըմապարար կը բարձրանայ ոլորուն
Ջահերուն շուրջը կազմելով խըլատեռեր ծըփծըփուն:
Ըսպասներն ալ սեղանին մեծարժէք են. և կարծես
Արծաթազօծ դըգալներն ու դանակները նոյնպես
Փողփողումին տակ լոյսին փայլակներ են աղմըկոտ`
Որ կը ծըփան դիպակեայ նըվարտանին վրայ փութկոտ:
Ծաղկակալներ են դըրւած երկայնքէն ի վեր սեղանին,
Որոնցմէ եղկ բուրումներ շուրջը արբշիռ կը սըփռին.
Ծաղիկներուն ընդմէջէն, քըրքիջներուն հետ թըրթռուն,
Կը նըշմարւին ըսպիտակ ակռաներն հիւր ճորտերուն.
Եվ գինիին թանձըր հոտն և խահերուն գոլորշին
Վեր բարձրացած` կը սքողեն կատաղութիւնն այդ ճաշին:
Կու գայ համեղ գերերին` որով Սիւնիքն է առատ,
Զոր եփեր են տատրակի սըրտիկներով անարատ:
–«Աղավնիի սիրտ ուտենք,– կը կոչէ ճորտը Բալի,–
Որ ունենանք վագրի լեարդ»:– «Ես այդ մասին աւելի,–
Կը կատակէ յանկարծ մին,– կընտըրեմ սիրտը՛ կընոջ»:
Ծիծաղելով այն ատեն կից վերնատունը ամբողջ
Կ'ալեկոծի, ուր ժողււած հայ տիկիններ բազմական
Կ'ընեին նոյն խըրախճանքները նոյն շուքով տօնական:
Այն ատեն ներս կը մտնեն երկու ջուխտակ գերիներ
Կրելով երկու լախտ վարազ սաներու վրայ ոսկեհեռ.
Եվ ուրիշներ նոյն թիւով` իրենց ուսին վրայ ունին
Ըսկուտեղները նուռին, սափորները յորդ գինիին.
Յաղթանա՜կն է այս խրախին: Հեղեղ մ'յանկարծ վարդերու,
Իբրև ամէն տիկին արձակէր սիրտն իր աղու,
Վերնատունէն կը տեղան կոչնականաց վրայ գինով:
Քանի մ'ասպետ կը կոփեն վահանն իրենց աշտէով:
Աղաւնիներ աւասիկ կամարին տակ կը ճախրեն,
Եվ ծայրն իրենց թևերուն մըխըրճելով ծուլօրէն
Շատըրվանին մէջ` որ լոյս կ'ողբայ բակին առընթէր,
Կու գան իրենց թռիչներէն վար անձրևել մարգրիտներ:
Ու վարդ, տատրակ հոն խառնւած հեղեղներով ճաճանչի
Կ'ստեղծեն դրախտ մ'ուր կարմիր հեշտութեան նուռը կ'աճի:
Մատըռւակներ աւասիկ կարապնավիզ սափորով
Բաժակներուն մէջ գինին կ'հեղուն դէմքով մ'անխըռով:
Բագրատունին այն ատեն, կորովաբիբ Տըրդատես,
Դաշխուրանն իր վեր կ'առնու, և.–«Ասպետնե՛ր,– կ'ըսէ,– ես
Վանատուրին սէրմնայորդ, և տըռփածոց Աստղիկին,
Անոր` որ հուրն է արու, անոր` որ հողն հեշտագին
Կ'ըմպեմ ի փառս: Անոնց տռիփն ու համբոյրները հաւէտ
Այգիներուն մէջ ձեր թող ծաւալանան ծաղկաւէտ»:
–«Ձեր Թագաւոր աներոջ,– կ'ըսէ Բակուր,– սուրբ կեանքին
Ըմպենք որ մեզ կը պահէ խաղաղութէան մէջ հեշտին»:
–«Թագավորի՜ն, որ կ'հանգչի,– աղաղակեց ճորտ մ'յանկարծ,–
Ձիւներուն մէջ Մասիսի»: Այս յայտնութիւնն հեղակարծ
Ներկաները ապշեցուց:–«Մեռա՞ւ Արքան մեր հայոց…»:
–«Արդ իր դիակը կ'իշխէ յաւերժանիստ սառին ծոց:
Գուժկան մ'երեկ ագռաւի երագութեամբ հոս հասաւ,
Պատմեց թէ ի՛նչպէս Տիրան խեղդըւած է բըքազրավ:
Կ'ըսեն թէ թագը միայն ձիւներէն դուրս է մնացած,
Որուն վըրայ կը շողայ դեռ հայ արևը Մասեաց»:
Շըրջան ըրավ սև լուրն այս պալատին մէջ բովանդակ
Գինեփըրփուր բաժակէ մ'ավելի ե՛ւըս արագ,
Որ միմիայն արբեցուց բերկրանքներով անպատում
Տըրդատի սիրտն` որ մինչև արքային մահն էր սըրտում:
–«Խըմե՜նք,– ըսաւ,– ու տօնենք Արշակունի գահերուն
Թավալումներն անդունդի և մեղկանքի մէջ փըցուն»:
Եվ հազիւ հազ շըրթներուն դըրաւ գավաթն հրահոսան`
Վերնատան մէջ աչքերն իր զոյգ մ'աչքերու դիպեցան:
Կին մը իրեն կը նայեր, կը զգար սըրտին մէջ շըմոր.
Իր կազմին վրայ կ'հիանար, առնագեղ, խրոխտ ու հըզօր,
Հըզօր` վիզովն առիւծի և բիբերով աստղահեռ`
Որոնց բոցեն այրելու համար անգամ մ'իսկ բավ էր
Որ անոնց մէջ հանդըգներ առնաբաղձ կին մը նայիլ:
Հըզօր` մարտիկ գըլուխով, լայնշի լանջքով անարգիլ
Որ ճոշանին մէջ կ'ուռեր կոհակի պես փըրփրազեղ.
Հըզօր` թիկնով մեծադիր, բազուկներով առնագեղ`
Որոնց միջեն կը սիրեն կիներն իբր օ՛ձ գեղածալ
Բիւր ձևերով գալարվիլ ու ծըվարիլ ու տաքնալ:
Վերնատան կինը սարսռաց: Տըրդատ մեկ ձեռքը հենած
Սեղանին վրայ, միւսով տաշտը բերնին գըլխիբաց,
Անոր կապոյտ աչքերուն հառած աչքերն իր մըթին
Խըմեց երկա՜ր– փըրփուրեն մինչև մըրուրն– իր գինին:
Հետո ծոցեն դուրս քաշեց խուրձ մը դեղձան մազերու
Մութ ամպեն դուրս մացառվող ճաճանչներու պես աղու.
Եվ անով իր գինիոտ բերանն աղեկ մը սըրբեց…
Անոնք մազերն էին իր գոռոզ կընոջ` զօր բրածեծ
Ըրավ ու ա՛յսպես ահա ծաղրեց այն էգն անուղղա,
Եվ ապշեցուց ամենքն այդ իր անսովոր գործին վրայ:
Հազիվ Տըրդատ սեղանին դըրավ գավաթը թափուր`
Լոյսէրու հոծ ծովուն մէջ թնդաց սըրահն ընդհանուր.
–«Վարձա՜կն ահա, տեղ բացեք, վարձա՜կը, վարդ տեղացեք.
Մազերուն մէջ, ոտքին տակ մարգարիտինե՜ր լեցուցեք» :
Սանդուխներէն վերնատան վար կ'իջներ կին մը խաժակ.
Կը թըռվռային գըլխուն շուրջ աղավնիներ ըսպիտակ:
Ճաճանչավուխտ քողին մէջ աստըղ մ'էր ան` որուն մեծ
Աչքերուն մէջ սևեռուն Տըրդատ գինին իր խըմեց:
Այդ ժամանակ սրահ մըտան հինգ ծերունի գուսաններ,
Ուսէրուն վրայ վիժանուտ գանգուրներով լուսահեր.
Ոլորակեց տավիղն հեշտ, փանդիռն հնչեց փառակոչ,
Նըման արծաթ կարկուտի երգ ջաղբեց դա՛փը դողդոջ.
Եվ յոթնաղի քընարին որովայնին մէջ տոսախ
Նըվագի ծով մ'ըսկըսավ մըրըրկոտիլ աղեբախ:
Հետո յանկարծ միացած բոլոր լարերն իրարու
Պանծացուցին անգամ մ'ալ փառքերը հին դարերու,
Երգը հըզօր դիքերուն, Դիցուհիի ոսկեմայր,
Երգն աստղահմա քուրմերուն` որոնք բագնին վրայ մարմար
Վըզան օձեր այրեցին բոցերուն հետ ծառացող.
Երգն` ասպետի մը զարմիկ, դիւցազներու զինաշող,
Որոնք նըման կայծակի տեգերն` իրենց պիրկ ձեռքին`
Փաղանգներուն կազմը կուռ արիւնառուշտ ճեղքեցին.
Հընչեցուցին երգերն հուսկ մեհենական պարերու,
Սերն հայկազուն կոյսէրուն և հարճերուն գինարբու`
Որոնք այգվոյն զովալից հովանիին տակ պառկած
Լոյս ծոցն իրենց կը թողուն սեպուհներուն համար բաց:
Կոչնականները համուռ դեպ գուսանները դարձան,
Որոնց մէջտեղ ըսկըսած էր պարել կին մը դեղձան:
Վարձակն էր ան, Նազենիկ, նազելագեղ անունով:
Հասակն ամբողջ կը թըրթռար բարտիի պես հողմախռով.
Դաշներգը իր ջիղերուն դաշներգին հետ լարերուն
Կը միանար, կը սըփռեր համանըվագ մ'հարաճուն:
Յոթն հարճերն հերքը խարտյաշ մատվըներով նախանձոտ
Արաբական իւղի մէջ օծաներ են քաղցրահոտ.
Եվ գըլխուն շուրջը պըսակ մը վարդերու հիւսէր են`
Որոնք եթէ ճըզմըվին անշուշտ արիւն կը ծօրէն:
Կը շողշողան ունկերուն ծայրը օղեր փողփողէջ
Աստղերու նման ցոլալով անրակներուն փոսին մէջ.
Արմունկեն վեր աջ բազուկը կը խածներ սեղմօրէն
Նուրբ մարգրիտով հելուզւած ապարանջան մ'ոսկեղեն.
Իսկ վիզեն վար մինչև ծայրն ըստինքներուն սևապտուկ
Կը բոլորվի վառ մանյակ մը լոյսէրով հեղեղուկ:
Եվ այնքան նուրբ է զառքաշեն` որ կը բըղխե դեպի դուրս
Ազդըրներուն գաղջութիւն և կաթնագոյնը սընդուս.
Մուճակներուն մէջ խարտեշ կաղապարւած ոտքերն ա՛լ
Դռոյթ տալով կը սկըսին հատակին վրայ պար դառնալ:
Կոչնականները լըռիկ հիացումով քարացած,
Մարմնակարկառ, ապշոպյալ, աչուներով լայնաբաց,
Կը դիտեն զինք: Նազենիկ նախ կ'օրորե մեղմօրէն
Ալապաստրե ուսէրուն վըրա գըլուխն հըրեղեն`
Ներկաներուն շըրջելով զոյգ մը աչքերը աղվոր`
Ուր կ'ընկղմի մարդ հեշտին, բայց դուրս կ'ելլե վիրավոր:
Վեր կը վերցնե հոլանի բազուկներն իր հուլօրէն
Լայնշի քողին կապուտակ խաղաղութէան ընդմէջեն
Զոյգ մը տոսախ բամբիռները մատերուն մէջ ճարտար
Հանկարծակի կը հընչեն, կ'ըլլան պարին կառավար:
(Շարունակելի)
|
