ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԵՐԳԸ ԳՈՆԵ ԹՈՒՐՔԵՐԵՆ ԵՐԳԵՆ
Հարցազրույց ազատամարտիկ, Կարին ազգագրական համույթի ղեկավար Գագիկ Գինոսյանի հետ
- Հայ-թուրքական հարաբերությունը, սահմանի բացման խնդիրը դարձել է բուռն քննարկման առարկա. շատ է տարակարծությունը: Դուք, որպես արցախյան հերոսամարտի մասնակից, ի՞նչ կարծիք ունեք, կո՞ղմ եք, թե դեմ:
- Իրականում միանշանակ պատասխանել շատ դժվար է, մանավանդ որ այդ բանակցությունների ներքին խոհանոցին անծանոթ ես: Ուղղակի այդ “Ճանապարհային քարտեզ” կոչվածի ամենատգեղ կողմն այն էր, որ ժողովրդից թաքուն պահեցին: Արդեն երկու շաբաթ անցել է, ոչ մեկը չի էլ տեսել ինչ համաձայնագիր է ստորագրված, այսինքն` ամենամեծ մտավախությունը հենց այդտեղ է կայանում, որ փաստի առաջ չկանգնենք: Եվ ամենամեծ մտավախությունը ժողովրդի վրա բարոյահոգեբանական ազդեցությունն է, որովհետև դարեր շարունակ մենք թուրքերի հասկացողությունը տեսել ենք: Ես համամիտ չեմ, որ մենք երբևէ քաղաքական առումով հասուն չենք եղել, այսինքն` դիվանագետ չենք եղել, միշտ պարտվել ենք դիվանագիտորեն և պետք չէ նրանց հետ դիվանագիտական խաղերի մեջ մտնել: Բայց դիվանագիտական խաղեր ասվածը պետք է լինի հարաբերություններ հզորի հետ: Այս պարագայում ես չեմ կարծում, որ մենք նման իրավիճակից ենք հանդես գալիս, և ես` որպես նախկին ազատամարտիկ, որպես իրականում նժդեհյան ուսմունքի հետևորդ, ուզում եմ հակադարձել հատկապես այն մարդկանց, ովքեր ասում են, որ իրենց գաղափարախոսը Գարեգին Նժդեհն է: ”Որդիների պայքարը հայրերի դեմ” հոդվածում նա կոչ է անում երիտասարդությանը դեմ ելնել կեղծիքին, այն, ինչ այսօր էլ տիրում է մեր իրականության մեջ. ”… տես, հայրերդ իրար ավելի են ատում, քան արտաքին թշնամուն, և արդեն շատերի մեջ սկսել է խոսել ներումը դեպի թրքությունը, նշան ազգային նվաստության”: Այսինքն` ներումը թուրքին նշանակում է անմիջական հարաբերությունների մեջ մտնել, արդեն իսկ ակամա իր մեջ ներում է պարունակում և դա նրանից հետո, որ անկախ Հայաստանի ամեն օրվա ընթացքում թուրքը մեզ նախապայմաններ է թելադրել, մենք երբևէ որևէ կերպ դրան չենք հակաձայնել: Ասում ենք` ինչքան պետք է խոսենք ցեղասպանությունից, ինչքան պետք է իրար թշնամի մնանք: Մենք ներեցինք մի ցեղասպանություն, ներեցինք մի կոտորած, ներեցինք մի շրջափակում, անընդհատ ներողի դերում մենք ենք: Իսկ ես ուզում եմ Նժդեհի բառերը նորից օգտագործել. ”Ներել մեկ թուրքին, նշանակում է երկու նորը արտոնել: Ուզում եք ներել թուրքին, հաղթեք նախ, թույլի ներումը քծնանք է ընդամենը”: Իսկ մենք այդ հզորությունն այսօր չունենք, որ հաղթողի դիրքից խոսենք: Դուրս եկավ՝ միանշանակ խաղում ենք թույլի կարգավիճակով և մենք ինչ-որ խնդրողի դերում ենք, որպեսզի մեզ ապաշրջափակեն, որովհետև դա տնտեսապես ինչ-որ չափով կարող է շահավետ լինել: Դեռ ոչ ոք տնտեսական հաշվարկ անգամ չի ներկայացրել ժողովրդին, ոչ մեկը ջանք չի էլ թափում ապացուցելու ժողովրդին, որ դա տնտեսապես գոնե շահավետ է Հայաստանին: Չնայած ինձ համար շատ ավելի բարձր է իմ ազգային արժանապատվությունը, քան անձնական գրպանը: Ես կարող եմ մի քիչ կիսաաղքատ ապրել, մի քիչ վատ արտահագուստ ունենալ, բայց ավելի հպարտ գոյատևել և իմ հպարտությունը փոխանցել իմ սերունդներին, բայց այս կարգավճակով, երբ հերթական անգամ պարտադում են մեզ ներել թուրքին, թող հատուցեն մեզ այն վնասը, որ արել են:
- Սահմանի բացումն ի՞նչ ազդեցություն կունենա մշակութային տեսակետից: Շատերը մշակութային կորուստներ են արձանագրում կամ պատկերացնում, թե մշակութային մերձեցում կլինի: Որպես պարարվեստի ներկայացուցիչ, ի՞նչ տեսակետ ունեք:
- Մերձեցման մեր եզրն այնքանով է, ինչքանով որ նրանք գողացել են մեր արվեստը, մեր մշակույթը և մեր պարարվեստը: Այսինքն` Էրզրումի մասին պատմող մի գրքույկի մեջ անգլերենով գրված էր, որ Էրզրումում dance-ը կոչվում է պար: Այսինքն` իրենք այնքան են երես առել, որ ասում են, թե դա Էրզրումի առանձնահատկությունն է և ոչ թե հայերից մնացած պար: Այստեղ մշակութային շատ լուրջ հակասություններ կան: Երաժշտագետների հետ էլ համամիտ չեմ, որ թուրքերի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելով` մենք կունենանք ավելի հաստատված կլկլոց: Դրա համար ոչ թե պետք է արտաքին թուրքին դիմակայել, այլ ներքին թուրքից ազատվել: Այսինքն` ներքին թուրքը, որը ազգայինը չի ճանաչում, ում համար ազգայինը գեղցու մշակույթն է: Կոմիտասը շատ լուրջ գրառումներ ուներ, որ հայ գեղջուկ երգն ազգային արվեստն է, որ բացառապես մնացել էր անաղարտ: Որովհետև քաղաքաբնակ մարդիկ, մշակութապես շփվելով օտար մշակույթների հետ, շատ հաճախ ներառում են օտար այլ տարրեր, քան այդ գեղջուկը: Այս առումով թուրքական սահմաններից ավելի կարևոր է մեր ներքին թուրքից ազատվելը, որոնք թուրքական մեղեդու տակ պարեր են պարում, կամ հայկական քոչարու տակ սեռական շարժումներ են անում, կլիպներ են նկարում: Այ այս մարդկանցից պետք է ազատվել և այն մարդկանցից, որ եթերով ասում են` ի՞նչ, ուզում եք էլի տրեխներով պարե՞նք: Դա նույն բանն է, եթե ես գյուղացի տղա լինեմ և հիմա ապրեմ քաղաքում, և մեր տուն հյուրեր գան, իսկ մայրս լինի գյուղացու գլխաշորով, ասեմ գնա խոհանոց, էլ չերևաս ընկերներիս աչքին, որ չտեսնեն մայրս գյուղացի է: Հրաժարվել սեփական մշակույթից, սեփական ժողովրդից, դա միայն կարող են անել ապաշնորհ և դավաճան մարդիկ: Ինչի չենք հավատում, որ Թուրքիան, եթե տնտեսապես շրջափակում է Հայաստանը, տնտեսական ինտերվենցիայի ենթարկում Հայաստանին, ապա մշակութային ինտերվենցիայի չպետք է ենթարկի: Նայեք, բոլոր ապազգային մշակույթի կրողները ման են գալիս ջիպերով, հարուստ բնակարաններ ունեն, և նայեք արվեստը կրողների վիճակը: Եվ դեռ շատ ենք ջանք թափելու, որ կարողանանք եկող սերդին հասցնել տեղ, թե որն է իրական ազգայինը, և ոչ թե այսօրվա Անդրեն, Սոֆին, Շպռոտը, չգիտեմ ովքեր, լիքն են: Շատ երգիչներ թուրք Իբրահիմի երգերը վերցնում են, թարգմանում, երգում են: Նախ և առաջ պետք է ազատվել այդ մշակույթից, պետք է ունենալ պետություն, հստակ մշակութային ծրագիր և քաղաքականություն, որը պետք է հետևողական լինի և մասնագետների շնորհիվ թողնի լույս աշխարհ գալու միայն այն մշակույթը, որն իրոք ազգային է: Եթե թուրքերեն մշակույթ եք դավանում, երգեք թուրքերեն, լսողը թող հասկանա, որ դա թուրքերեն երգ է, եթե նորից ինքը կուզենա շարունակել լսել այդ թուրքերեն երգը, թող լսի, բայց դուք ինձ խաբում եք որպես հանդիսատես, որովհետև հայերեն բառերով և ցածրորակ բառերով ներկայացնում եք մի մշակույթ, որը իմ թշնամու մշակույթն է: Ինձ թվում է` այս առումով պետությունն առավել քան անելիք ունի և պետությունը նախ պետք է այս մշակույթը մաքրի, և ոչ թե պետական այրերը գնան այդ մարդկանց համերգներին նստեն ծափ տան:
- Հիմա նախընտրական քարոզարշավ է, և ձեր նշած այդ երգիչներից շատերը, գնում են մեր քաղաքական գործիչների հետ ուրախ քարոզարշավ կազմակերպելու, մշակութային գործիչներից շատերն էլ սատարում են որևէ քաղաքական ուժի:
- Նախ և առաջ, իմ կարծիքով, այնքան էլ բարոյական չէ մշակույթի գործիչներին ներքաշել քաղաքական պայքարի մեջ: Եվ եթե շատ լուրջ մտավորական է, ինքը չպետք է զբաղվի քաղաքականությամբ, որովհետև իր արած արվեստը շատ ավելի մեծ քաղաքականություն է, կասեի ոչ թե քաղաքականություն է, այլ գաղափարախոսություն, բայց եթե դու մանրացնում ես քո ազգային գաղափարախոսությունը քաղաքական թիմերի վրա, ինչ-որ թեւի ես նվիրվում, դու արդեն թուլացնում ես քո արած առաքելությունը: Սա ազգային ամենամեծ ողբերգություններից մեկն է, որովհետև այստեղ եթե ինչ-որ կարկառուն մարդ կա, որին ժողովուրդը հավատում է, տեսնում է մի մարդու կողքին, որին այնքան էլ չի հավատում: Իսկ եկեք խոստովանենք, որ քաղաքական գործիչների բացարձակ մեծամասնությունը ժողովրդի մոտ անվստահություն է ներշնչում: Տեսնում եք մի մարդու, որը լուրջ արվեստագետ է, լուրջ մտավորական է, ըստ ձեզ, և տեսնում եք` ինքը օժանդակում է ինչ-որ մեկի քաղաքական նկրտումներին, որին դուք չեք հավատում, ինչքանո՞վ է դա լուրջ, կամ ինչքանո՞վ դուք հետո այդ արվեստագետին կհավատաք:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=26498
