ИНТЕЛЛИГЕНТ ОБЯЗАН ПРОТИВОСТОЯТЬ
Интервью с кинорежиссером Тиграном Хзмаляном
- Есть ли у нынешней интеллигенции гражданская позиция?
- Думаю, надо переформулировать вопрос: а есть ли вообще интеллигенция? Чтобы иметь позицию, надо прежде быть интеллигентом. Думаю, в широком смысле слова интеллигенция – как общественная плоскость – существует. Если под словом «интеллигент» понимать группу людей с высшим образованием, то многие наши читатели прекрасно знают, сколько стоит сегодня университетский диплом. Получается, что для того, чтобы стать интеллигентом, нужны просто деньги. Если мы называем интеллигентами людей искусства, то и здесь есть проблема – эти люди должны служить искусству, каждый день, искусство требует любви, верности. Нельзя один раз в жизни написать стихотворение или снять фильм, а потом до конца жизни считать себя интеллигентом. В древней Японии дворцовые поэты в какой-то момент меняли имя, покидали двор и жили под чужим именем, потому что им было стыдно. Поэт в Японии – это не должность, а звание. И когда его талант исчерпывался, он уходил, потому что не желал дискредитировать звание поэта и свое собственное имя. лько стоит для того, чтобы стать интеллигентом ит са интеллигенция - как зменить меру пресечения криминационным подходом, ко
- А у нас все наоборот.
- Мы живем в стране, в которой называющие себя интеллигентами люди успели приватизировать и перепродать свой театр, некогда принадлежавший обществу, или построенные на средства членов творческих союзов строения. Открыли на эти деньги рестораны, магазины, оставив голодать своих товарищей – театры развалились, разрушились семьи. Теперь они говорят о нравственности, читают обществу мораль, потому что быть интеллигентом у нас почему-то означает читать мораль. Я сам не читаю мораль и не верю людям, которые называют себя интеллигентами.
- Например?
- Я бы назвал их имена в суде, но самый праведный суд – Божий. Они сами прекрасно знают, мы все знаем. Я не хочу никого судить, просто не верю им и из-за них не называю себя интеллигентом. Я представляюсь как режиссер и гражданин Армении.
- Многие говорят, что интеллигент должен быть оппозиционером по сути.
- Думаю, дело не в этом. Я был оппозиционером во времена Левона Тер-Петросяна, являюсь им и сейчас. Просто интеллигент обязан противостоять. Искусство – это ведь противостояние, это хвала, но не властям, а сотворенному Богом миру, любви, но искусство может состояться лишь противостоянием, так как большинство легко поддаются соблазнам.
Нас все время пытаются стандартизировать – общепитом, телевидением, массовой культурой. И чем стандартнее мы, тем легче нас контролировать и принимать за нас решения. Мы на пути к деградации. Можно даже использовать слово дегуманизация.
- В последнее время связь искусства и политики стала крепче, свидетельством тому – последние выборы.
- В тот самый момент, когда человек искусства идет на моральный компромисс, он теряет право заниматься искусством.
- Может, они не способны создавать продукт в искусстве, поэтому и пробуют себя в политике?
- Вообще-то, серьезная политика – это тоже искусство. То, что у нас именуется политикой, я бы назвал худшей проституцией. Потому что «политики» торгуют не только своим телом, а всей страной, освобожденными территориями, нашими победами, лишениями целого поколения. Я лично никому не давал права торговать моими лучшими годами. Я имею в виду подъем 88-96 гг.. Люди, которые занимаются или пытаются заниматься политикой, не имеют ни соответствующего образования, ни морали, ни профессиональных навыков, ни психологического настроя. Думаю, будь у нас элита, наша страна не опустилась бы так низко, не было б 1 марта и всего того, что случилось потом, потому что интеллигенция бы противостояла. Мы теряем инстинкт противодействия.
- Почему к всенародному движению присоединились лишь некоторые?
- Потому что нет истинной интеллигенции, элиты. Дефицит элиты – это самая большая проблема наше народа. Мы не можем построить государство, достичь высот без элиты, сливок общества. А у нас форменные погромы. Люди, имеющие силы противостоять лжи, низости, выталкиваются из страны. Тому есть многочисленные примеры. В каждом поколении мы теряли массу, способную противодействовать.
- В этом году вы не представили фильм на кинофестиваль «Золотой абрикос».
- Я участвую в фестивале, потому что мы с Арутюном Хачатряном добрые друзья, и я с удовольствием ему помогаю, потому что «Золотой абрикос» - это единственный кинофестиваль международного уровня. Но я поклялся, что не буду представлять фильмы на фестивали, пока не презентую свой игровой фильм «Сентябрь», который с 2005 года находится в заложниках в студии H1. Я только недавно узнал, что все фильмы студии «Ереван» в 2006 году были проданы студии H1 по 5800 драмов каждый. Это порядка 670 фильмов.
- Но почему вам не возвращают фильм?
- Фильм был снят на бюджетные, то бишь общественные средства. И я хочу показать этот фильм обществу. У меня нет таких средств, а на наши письма Комитет Общественного телерадио даже не соизволяет ответить.
- Вам мешает оппозиционная позиция? Вам не дают часов в ЕрГУ, ваши фильмы не возвращаются.
- Думаю, когда власть начинает террор против народа, интеллигент обязан быть рядом с теми, кого избивают, кого держат в застенках. 1 марта я вступил в Комитет по защите политзаключенных, мы проводили акции в защиту заключенных и их семей.
Мои фильмы смотрят в небольших кафе, не все фильмы показывают по телевизору. Есть два исключения – посвященный Рубену Ахвердяну «Почтальон Рубен Ахвердян» показывают почти каждый месяц, иногда показывают «Легче воздуха». Но я автор 16 документальных и 3 игровых фильмов, 7 из которых получили международные призы. К примеру, в 2005 году лучшим фильмом в мире был признан «Век Арама Хачатряна», и мультимедийный приз поехал получать премьер-министр Андраник Маркарян, а меня даже не вспомнили. Но самое смешное, через пару дней после этого студию упразднили. Даже с культурной точки зрения это погром по отношению к Армении. Продажа «Айфильма» за 600 тыс. долларов – геноцид, упразднение студии «Ереван» - погром, потому что мы теряем культурное пространство, а нас знают в мире исключительно по культуре. Мы не производим оружие, компьютеры, химические вещества. Мы можем экспортировать лишь культуру, и ее сегодня уничтожают.
- Терпимости стало больше, как считаете, особенно, на митингах?
- Я теперь редко хожу на митинги, потому что категорически не согласен с шагами Левона Тер-Петросяна, хотя уважаю его как политического деятеля. Мартин Лютер Кинг говорил, что революция – это язык людей, которых не пожелали выслушать. Думаю, мы могли бы изменить трагический ход нашей истории лишь социальной революцией. Подавляющая часть народа лишена власти, надежды, нормальной жизни.
- И надежда угасает?
- Естественно, потому что мы живем при феодальном строе, который эксплуатирует достижения прошедших поколений, продает все, что можно, да еще торгуется. Нам сейчас приходится наблюдать, как сильные миры сего будут заставлять наши власти сдать территории, что было бы невозможно, будь власть избрана народом, не столь уязвима со всех точек зрения и не лишена общественной опоры. Наш народ не защищен в собственной стране, а беззащитный гражданин не может отстоять свою страну. Мы никогда не были столь уязвимы. Даже в годы войны. Тогда была консолидация, любовь, братство.
- Вы думаете, социальная революция нагрянет до следующих выборов?
- Это наша последняя надежда, и речь не об избрании Левона Тер-Петросяна президентом, от этого в социальном плане ничего не изменится, потому что Кочарян и Саркисян продолжают экономическую, социальную политику, заложенную Тер-Петросяном. Я ожидаю более глубинных изменений. Без социальных реформ мы все обречены. Мы не сможем противостоять кризису, который у нас начался раньше, чем во всем мире, поэтому мы не особо заметили его наступление. Но армяне – гибкий народ, мощный. За критикой мы не видим собственной силы. Но ведь ни одна нация не смогла бы устоять перед нашими бедами.
- Отразился ли кризис на вашей режиссерской деятельности?
- Нет, потому что у меня нет заказчиков. Я уже 5 лет как безработный, снимаю исключительно документальные фильмы, потому что это дешевле. Недавно завершил фильм, который снимал 10 лет. Телевидение у нас принадлежит людям, интерес которых состоит в том, чтобы унизить, одурачить, деградировать нацию, которой легко будет управлять. Так происходит во всем мире, но в Армении, как всегда, это делается в «совершенстве». Любой город имеет свой символ – Эйфелева башня, статуя Свободы. В Ереване на месте памятника Ленина сначала установили крест, потом сняли и его, теперь нет ничего. То, что в духовном центре был установлен телевизор, говорило о том, что власти понимают – править можно с помощью телевидения. Теперь там ничего нет, пустота, которая, наверное, царит и в их душах, они превращают в чучело нацию, потому что сами им являются. Причем, делается это с помощью нескольких людей. Недавно я завершил фильм «Армения минус А1+». Мы договорились, чтобы его показали по одному из телеканалов, но, увидев фильм, они отказались, и нам пришлось разместить его на Youtube.
Такое положение выгодно всем, кроме нас. Нельзя без свободы слова. Люди, которых 10 лет назад вы бы не приняли в своем доме, теперь правят страной. При виде машин, на которых избранники народа выезжают со двора парламента, я понимаю, что это другая страна, не та, о которой мы мечтали в 99, 93, 94. Это прост фарс. Достаточно взглянуть в лица этих людей: ребенок, который несет себе естественную эстетику, заплакал бы при виде этих лиц, шей. То, что мы отдали страну им на съедение, - наша слабость, недомыслие, гордыня. Мы накормили эту толпу мелких торгашей, потом они отняли у нас страну. Торгаши теперь занимаются политикой, политические деятели строят из себя писателей, говорят о нравственности. Это искажение, и выход один - противодействовать. У нас нет оправдания, мол, мы были под чужестранным игом, мы теперь под игом худшего сословия нашего общества, которое продает нас другим. Мы слишком зависим от других стран, большинство наших политических деятелей работают на другие страны, и мы живем в стране иностранных агентов.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ ՊԱՐՏԱՎՈՐ Է ԴԻՄԱԴՐԵԼ
Հարցազրույց կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի հետ
-Մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է, առհասարակ այն կա՞:
- Կարծում եմ հարցն այլ կերպ պետք է ձևակերպել` կա՞ արդյոք մտավորականություն: Դիրքորոշում ունենալու համար նախ մտավորականություն պետք է լինի: Ես կարծում եմ` լայն իմաստով մտավորականություն որպես հասարակական դաշտ չկա: Եթե մենք մտավորականություն ասելով հասկանում ենք բարձրագույն կրթություն ստացած մարդկանց խմբաքանակ, ապա մեր ունկնդիրներից, ընթերցողներից շատերը գերազանց գիտեն` ինչ արժե բարձրագույն ուսումնական հաստատության դիպլոմը, ուրեմն մտավորական դառնալու համար պետք է ուղղակի որոշակի գումար ունենալ, այդ դեպքում մտավորականության մասին խոսելը ծիծաղելի է: Եթե մենք խոսում ենք արվեստագետների մասին որպես մտավորականների, ես նույնպես դժվարանում եմ, որովհետև արվեստը պահանջում է ամենօրյա ծառայություն, դա ինչպես սերը, պահանջում է հավատարմություն: Չի կարելի մի երկու անգամ կյանքում լինել արվեստագետ, նկարահանել ֆիլմ կամ բանաստեղծություն գրել և հետո մինչև կյանքի վերջը համարվել արվեստագետ կամ մտավորական: Հին Ճապոնիայում բանաստեղծները որոշակի հասակից հետո անպայման փոխում էին իրենց անունն ու հեռանում էին արքունիքից, ապրում էին այլ անվան տակ, որովհետև ամաչում էին: Ճապոնիայում բանաստեղծը ոչ թե շատ բարձր պաշտոն, այլ դիրք էր: Եվ երբ նա զգում էր` սպառվում էր, հասկանում էր, որ ինքն իրավունք չունի վարկաբեկել բանաստեղծին և իր անձնական անունը: Օրինակ` Մացուո Բասյոն՝ հոքքուի` այդ երեք տողանի ճապոնական պոեզիայի ժանրերից մեկի հանճարեղ հեղինակը և հիմնադիրներից մեկը, նույնպես դիմեց դրան. նա փոխեց անունը և վերջում հեռացավ քաղաքից:
- Մեզ մոտ ճիշտ հակառա՞կն է տեղի ունենում:
- Այո: Մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ իրենց մտավորական-արվեստագետ անվանող մարդիկ ընդամենը մի քանի տարի առաջ կարողացան սկզբից սեփականաշնորհել, ապա վաճառել հանրային սեփականություն հանդիսացող թատրոնները, ստեղծագործական միությունների անդամների գումարներով կառուցված շինությունները: Իրենք սեփականացրին, վաճառեցին այն, քաղաքի լավագույն տեղերում բացեցին ռեստորան, խանութ, դեսպանատուն, և այդ նույն մարդիկ, ովքեր իրենց տասնյակ գործընկերներին թողել են անոթի, որովհետև թատրոններ քանդեցին, ընտանիքներ քայքայվեցին, հիմա խոսում են բարոյականությունից, նորից հավակնություններ ունեն հասարակությանը քարոզ կարդալ, որովհետև արվեստով զբաղվել մեզ մոտ նշանակում է նախևառաջ բարոյականության քարոզ կարդալ: Ես բարոյականության քարոզ չեմ կարդում, ես ուղղակի չեմ կարող լսել ու հավատալ այն մարդկանց, ովքեր այսօր իրենց մտավորական են անվանում:
-Նրանք ովքե՞ր են, անուններ կտա՞ք:
- Ես դատարանում կարող եմ տալ այդ անունները, բայց ամենաահեղ դատաստանը Աստծո դատաստանն է: Իրենք իրենց անունները շատ լավ գիտեն, մենք բոլորս գիտենք, եթե մեկին տամ, մյուսին մոռանամ, հանկարծ չնեղանան: Չէ, չեմ ուզում տալ, ես դատավորի կարգավիճակում չեմ, ոչ ոքի չեմ ուզում դատել, ուղղակի չեմ հավատում նրանց և այդ պատճառով ես ինձ չեմ ուզում համարել մտավորական: Երբ պետք է ներկայանալ, ես ասում եմ կինոռեժիսոր, իսկ եթե ավելի են պնդում, ես ասում եմ Հայաստանի քաղաքացի, այդքան բան:
- Շատերը, խոսելով մտավորականություն հասկացության մասին, նշում են, որ մտավորականության չափանիշներից մեկն էլ համարում են ընդդիմադիր կեցվածքը:
- Ես կարծում եմ` խոսքն ընդդիմադիր կեցվածքի մեջ չէ, և կարծում եմ դա քաղաքական իմաստ կարող է և չունենալ: Ես ընդդիմադիր էի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք և հիմա նույնպես ընդդիմադիր եմ: Խոսքն այն մասին է, որ մտավորականը պարտավոր է դիմադրել: Ընդհանրապես, արվեստը միշտ դիմադրություն է, գովք է, գովասանք է, բայց ոչ թե իշխանությանը, այլ Աստծո կողմից ստեղծված աշխարհին, սիրուն, բայց արվեստը կայանում է որպես դիմադրություն, որովհետև մեծամասնությունը հեշտ է տրվում գայթակղությունների:
Մեզ անընդհատ փորձում են ստանդարտացնել, նույն կերակրով, նույն հեռուստասնունդով, այսպես կոչված նույն մասսայական մշակույթով: Եվ դա ներթափանցում է կյանքի բոլոր ոլորտները: Որքան ավելի ստանդարտացված ենք մենք, այդքան ավելի հեշտ է մեզ հսկել, վերահսկել և մեր տեղը որոշումներ կայացնել: Այսինքն` մենք դեգրադացման ընթացքում ենք: Կարելի է օգտագործել ապամարդկայնացում բառը: Մտավորականի խիստ պարտքն է դիմադրել դրան:
-Արվեստագետ և քաղաքականություն կապը վերջին շրջանում կարծես թե ակտիվացել է, վերջին ընտրություններն էլ դրա ապացույցն էին:
- Այն պահին, երբ արվեստագետը համաձայնվում է բարոյական կոմպրոմիսի, նա այլևս արվեստ չի կարող արտադրել: Դա հին գյուտ է:
- Արվեստի արտադրանք չի կարող տալ, դրա համա՞ր է իր ուժերը փորձում քաղաքականության մեջ:
- Գիտեք, իարականում լուրջ քաղաքականությունը նույնպես արվեստ է: Այն, ինչ մեզ մոտ անվանում են քաղաքականություն, ես մի այլ բառ կօգտագործեի. դա հաճախ մարմնավաճառություն է, որը մարմնավաճառության շատ ավելի վատ ձև է, քան այն, ինչ մենք հիմա երեկոյան քաղաքի փողոցներում ենք տեսնում: Որովհետև իրենք վաճառում են ոչ միայն իրենց, այլ բառիս բուն իմաստով նաև երկիրը, ազատագրված տարածքները, մեր տարած հաղթանակները, մեր սերնդի կրած զրկանքները, այդ ամենը վաճառքի է հանվել: Ես անձամբ ոչ ոքի իրավունք չեմ փոխանցել վաճառել իմ կյանքի լավագույն տարիները: Ի նկատի ունեմ 88-ից մինչև 95-96 տարիների մեր վերելքը: Մարդիկ, ովքեր իրենց քաղաքական գործիչներ են անվանում կամ հավակնություններ ունեն զբաղվել քաղաքականությամբ, ցավոք չունեն ոչ համապատասխան կրթություն, ոչ բարոյականություն, ոչ մասնագիտական գիտելիքներ, ոչ հոգեբանական կեցվածք, ունակություններ և այլն: Կարծում եմ` եթե մենք ունենայինք մտավորականություն, եթե մենք ունենայինք վերնախավ, ապա մեր երկիրն իրեն թույլ չէր տա այսքան իջնել, ապա չէր լինի մարտի մեկը և դրանից հետո կատարված խայտառակությունը, որովհետև մտավորականությունը կմիանար դիմադրողական շարժմանը: Մենք կորցնում ենք մեր դիմադրողական բնազդը:
- Ըստ Ձեզ ինչո՞ւ չմիացան, այսինքն` միացան, բայց քչերը:
- Որովհետև իրական մտավորականություն չկա, որովհետև չկա իրական վերնախավ: Ես համարում եմ, որ մեր երկրի խնդիրը վերջին տասնամյակների ընթացքում վերնախավի բացակայությունն է կամ ավելի ճիշտ սղությունը: Մենք չենք կարողանա դառնալ պետություն, կերտել պետականություն, ունենալ որևէ քաղաքական, տնտեսական, էլ չեմ ասում մշակութային հաջողություն` առանց իրական վերնախավի, առանց իրական սերուցքի: Մեզ մոտ կատարվում է ջարդ: Ամեն մարդ, ով ունի ունակություն դիմադրելու գայթակղություններին, ստին, ստորությանը, լուսանցքի մեջ է հայտնվում, դուրս է մղվում երկրից և լավագույն դեպքում իրականանում է դրսում: Մեր բոլոր մեծագույն արվեստագետները և այլ բնագավառում հաջողված գործիչների օրինակը տասնամյակներ շարունակ խոսում է դրա մասին: Մենք ամեն սերնդի մեջ կորցնում ենք ավելի ու ավելի շատ թվով դիմադրող զանգվածին և իրական ունակություն ունեցող մտավորականների և վերնախավ կազմող մարդկանց:
- Մեկնարկել է Ոսկե ծիրան կինոփառատոնը: Այս տարի ևս որևէ ֆիլմ չեք ներկայացրել, ի՞նչն է պատճառը:
- Մասնակցում եմ, որովհետև Հարություն Խաչատրյանի հետ ընկերներ ենք, մեծ սիրով օգնում եմ, և որովհետև “Ոսկե ծիրանը” համարյա միակ միջազգային մակարդակի փառատոնն է: Ես ուխտել եմ, որ ֆիլմերս չեն մասնակցի փառատոնին, մինչև չկարողանամ “Ոսկե ծիրանին” և ընդհանրապես աշխարհին ներկայացնել “Սեպտեմբեր” իմ խաղարկային ֆիլմը, որը ես չեմ կարող երևակել, շրջանառության մեջ դնել, քանի որ 2005 թվականի սկզբից այն պատանդի կարգավիճակով գտնվում է Հ1 ստուդիայում: Բոլորովին վերջերս իմացա, որ Երևան ստուդիայի բոլոր ֆիլմերը 2006 թվականին վաճառվել են Հ1 ստուդիային` ամեն մեկի գինը 5800 դրամով:
- Ձեր ֆիլմն էլ է մոտավորապես այդ ճակատագրին արժանացել:
- Ոչ միայն իմ, բոլոր ֆիլմերը, Փելեշյանի ֆիլմերը, “Մատենադարան” շարքը, թվով 670 ֆիլմեր:
- Լավ, ինչո՞ւ Ձեր ֆիլմը Ձեզ չեն տալիս:
- Ֆիլմը նախևառաջ ստեղծել եմ բյուջետային, այսնինք` հանրության փողերով: Փաստորեն ժողովրդի փողերով նկարահանել եմ մի ֆիլմ, որն ուզում եմ ժողովրդին ցույց տալ: Ես չունեմ այդ հնարավորությունը, որովհետև իմ նամակները, և ոչ միայն իմ, այլ նաև իմ ընկերները, օրինակ Հարություն Խաչատրյանը խնդրել էր “Ոսկե ծիրանի” անունից երկու տարի առաջ, որպեսզի այդ ֆիլմը ընդգրկվի, բայց չեն էլ պատասխանել, Հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի կոմիտեի ղեկավարությունն անգամ մեզ չի արժանացրել պատասխանին:
-Ընդդիմադիր կեցվածք ունենալն այս պարագայում որքանո՞վ է Ձեզ խանգարում: Եվ կարելի՞ է ասել, որ եթե Ձեզ այսօր այլևս ԵՊՀ-ում դասաժամեր չեն տալիս, Ձեր այս ֆիլմը պատանդ է, Սարդարապատն էլ արժանացավ քննադատության, իշխանություններն ուզում են Ձեզ պատժել:
- Կարծում եմ` երբ կառավարությունը, պետությունը սկսում է սպանել իր քաղաքացիներին, ծեծել, ահաբեկել, մարդը, որն իրեն համարում է արվեստագետ կամ գոնե մտավորական, ինչը երբեմն համընկնում է, երբեմն` ոչ, պարտավոր է լինել թույլի հետ, պարտավոր է լինել նրա հետ, ում ծեծում են, ում սպանում են, ում բանտարկում են: Ընդամենը այդքան բան: Մարտի մեկից հետո ես անմիջապես մտա Քաղբանտարկյալների պաշտպանության կոմիտե` որպես հիմնադիր անդամներից մեկը: Մենք կազմակերպում ենք սոցիալական օգնություն քաղբանտարկյալների և զոհերի ընտանիքներին:
Իմ ֆիլմերը դիտում են փոքրիկ ակումբներում, սրճարաններում, իհարկե բոլոր ֆիլմերս չեն ցուցադրվում հեռուստատեսությամբ: Կա երկու բացառություն. Ռուբեն Հախվերդյանին նվիրված ֆիլմս “Փոստատար Ռուբեն Հախվերդյանը”, համարյա ամեն ամիս, չգիտես ինչու, ցուցադրում են: Երբեմն ցուցադրում են նաև “Օդից թեթև” ֆիլմը, միշտ շատ ուշ ժամերի: Ես չեմ կարող ասել, որ ընդհանրապես չեն ցուցադրում, բայց ես 16 վավերագրական և երեք խաղարկային ֆիլմերի հեղինակ եմ, որոնցից 7-ը ստացել են միջազգային բարձրագույն մրցանակներ: Օրինակ` 2005 թվականին աշխարհի լավագույն վավերգրական ֆիլմ է ճանաչվել իմ “Արամ Խաչատրյանի դարը”, և այդ մուլտիմեդիական մրցանակը գնաց ստանալու երկրի վարչապետը` Անդրանիկ Մարգարյանը, իմ անունն անգամ չի հիշատակվել: Բացի այդ, ամենածիծաղելին, դրանից մի քանի օր հետո ստուդիան լուծարվեց, այսինքն` աշխարհի լավագույն ֆիլմ արտադրած ստուդիան լուծարվեց: Տնտեսական տեսակետից անգամ սա ծիծաղելի է, մշակութային տեսակետից սա ջարդ է ոչ միայն իմ, այլ Հայաստանի նկատմամբ: “Հայֆիլմի” վաճառքը 600 հազար դոլարով ցեղասպանություն է, մշակութային ջարդ է, “Երևան” ստուդիայի լուծարումը ջարդ է, թատրոնների փակումը ջարդ է, որովհետև դրանով մենք կորցնում ենք մշակութային տարածքը, իսկ մենք աշխարհում գոյություն ունենք միմիայն մշակույթի շնորհիվ, ոչ մի այլ բան մենք չենք արտադրում շատ թե քիչ տանելի մակարդակի վրա: Մենք չենք արտադրում զենք, կոմպյուտերներ, մեքենաներ, քիմիական նյութեր: Այն, ինչ դուրս են հանում երկրից, մշակույթն է: Եվ հենց դա են մեր երկրում այսօր ոչնչացնում:
- Ըստ Ձեզ` անհանդուրժողների մասսան այսօր քչացել է, թե ընդհակառակը, ընդլայնվել է, մանավանդ որ լինում եք հանրահավաքներին:
- Ես հիմա քիչ եմ գնում հանրահավաքների, որովհետև կտրուկ դեմ եմ, համաձայն չեմ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քայլերի հետ, թեև իրեն որպես քաղաքական գործիչ շատ եմ հարգում:
- Սահմանադրական ճանապարհով գնա՞լն ի նկատի ունեք:
- Մարտին Լյութեր Քինգն ասել է, որ հեղափոխությունը դա այն մարդկանց լեզուն է, ում չեն ցանկացել լսել: Կարծում եմ` մենք կարող ենք փոխել այս երկրի ողբերգական ընթացքը միայն սոցիալական հեղափոխության ուղիով, ես դրանում համոզված եմ: Ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը զրկված է իշխանությունից, հույսից, նորմալ կյանքի որևէ հնարավորությունից:
- Այսօր այդ հույսը գնալով մարո՞ւմ է:
- Այո, բնականաբար, որովհետև մենք ապրում ենք մանր ֆեոդալաբուրժուական մի համակարգում, որը շահագործում է նախորդ սերունդների կուտակած հարստությունը և վաճառելով այն, ինչ հնարավոր է վաճառել և հնարավոր չէ վաճառել, հիմա անցել է բուն երկրի վաճառքի սակարկմանը: Հիմա մենք ականատես ենք դառնում նրան` ինչպես է համաշխարհային տարածաշրջանային ուժեղների շահերից ելնելով` մեր իշխանություններին ստիպելու են նաև տարածքային զիջումների գնալ, որը երբեք հնարավոր չէր լինի, եթե իշխանությունները լինեին ժողովրդի կողմից ընդունված, եթե չլինեին այդքան խոցելի, այդքան թույլ և քաղաքական, և մտավոր, և բարոյական, և հոգևոր ոլորտում, որովհետև իրենք զրկված են ամենակարևոր բանից` ժողովրդի նեցուկից, իրենք իրենց օտարել են ազգից: Հետևաբար մեր ժողովուրդը պաշտպանված չէ իր երկրում, և անպաշտպան զգացող ժողովուրդը և քաղաքացին չի կարող պաշտպանել իր երկիրը: Հետևաբար մեր երկիրն անչափ անպաշտպան է, և կարծում եմ մենք երբեք այսքան խոցելի չենք եղել: Անգամ պատերազմի տարիներին այդքան խոցելի չենք եղել: Կար ամենակարևորը` կար համերաշխություն, կար սեր, եղբայրություն, իհարկե պետք չէ չափազանցնել, բայց դա կար, դա էր մեր ուժը:
- Ինչպես հասկացա, սոցիալական հեղափոխության միջոցով ենք հասնելու դրան: Արդյոք առաջիկա տարիներին, մինչև մյուս նախագահական ընտրություններ այն մեզ սպասվում է:
- Դա մեր վերջին հույսն է, ընդ որում խոսքը չի գնում նախագահական ընտրությունների մասին, որովհետև եթե հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դառնա նախագահ, սոցիալական առումով որևէ մեծ բան մեզ մոտ չի փոխվի, որովհետև և Ռոբերտ Քոչարյանը, և Սերժ Սարգսյանը շարունակում են նույն տնտեսական, նույն սոցիալական քաղաքականությունը, որը սկսվել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից: Ի վերջո, իրենք նշանակված էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից: Այնպես որ, շատ ավելի խորը փոփոխությունների ակնկալիքներ ունեմ, այսինքն` ոչ թե ակնկալիքներ, այլ դա մեր միակ փրկությունն է: Եթե մենք սոցիալական փոփոխություններ չկատարենք, բոլորս դատապարտված ենք լինելու, մենք չենք վերապրի այս ճգնաժամը, որը մեզ մոտ շատ ավելի շուտ սկսվեց, քան աշխարհում, դրա համար մենք դա այդքան չենք նկատում, որովհետև մենք այդ ճգնաժամում ապրում ենք տասնյակ տարիներ: Բայց հայերը շատ ճկուն, շատ հզոր, ուժեղ ազգ են բոլոր տեսակետերից: Մենք շատ ենք մեզ քննադատում, դրա համար էլ չենք նկատում մեր ուժերը: Որևէ այլ երկիր, այլ ազգ չէր դիմանա այդքան մարտահրավերներին:
- Խոսեցիք ճգնաժամի մասին, այն որքանո՞վ կարող է ազդել Ձեր ֆիլմարտադրությանը:
- Ես կախված չեմ ճգաժամից, որվհետև ես չունեմ պատվիրատուներ: Պետությունն իմ ֆիլմերի կարիքը չունի: Ես հինգ տարի է, ինչ գործազուկ եմ, նկարում եմ միայն վավերագրական ֆիլմեր, որովհետև դրանք ավելի էժան են: Վերջերս էլ ավարտեցի ”Քրիստոսի կենդանագիր պատկերը” ֆիլմը, որը նկարում էի 10 տարի:
- Հանրությունը դարձյա՞լ կարող է դիտել այդ ֆիլմը սրճարաններում, փոքրիկ ակումբներում, բայց ոչ երբեք հեռուստատեսությամբ:
- Քանի որ մեր հեռուստատեսությունը պատկանում է այն դասին, որի շահն է հիմարեցնել, ստորացնել, ապուշացնել, դեգրադացիայի ենթարկել այս ազգը պարզ պատճառներով, պարզ նպատակներով, որովհետև հիմարացրած, ստորացրած ժողովրդին հեշտ է վերահսկել և մոնիպուլյացիայի նեթարկել: Դա կատարվում է ամբողջ աշխարհում, ուղղակի Հայաստանում, ինչպես ամեն ինչ, անում ենք ավելի արագ, այստեղ էլ ենք մենք առաջինը: Ես ուզում եմ մի բան հիշեցնել: Բոլոր մայրաքաղաքների կենտրոնում դրված է այդ ազգի խորհրդանիշ` Էյֆելյան աշտարակը Ֆրանսիայում կամ Ազատության արձանը Նյու Յորքում: Երևանում, երբ հանեցին Լենինի արձանը, հետո խաչ դրեցին, հետո խաչն էլ հանեցին, և դրեցին հեռուստացույց, հիմա ոչինչ չկա: Բայց այն, որ հոգևոր կենտրոնում դրվել էր հեռուստացույց, ապացուցում էր, որ իշխանությունները հասկացան` հեռուստատեսության միջոցով է իշխանությունն իրականանում: Հիմա դատարկ է, դա էլ է հետաքրքիր, ոչ մի բան այլևս չկա, դատարկություն է, դա նույնքան դատարկություն է, որը տիրում է իրենց հոգիներում, իրենք դատարկ են, իրենք խրտվիլակ են և խրտվիլակ են դարձնում այս ազգը: Ընդ որում, այս ամենը մի քանի մարդկանց շնորհիվ է արվում: Վերջերս ավարտեցի “Հայաստան մինուս Ա1 պլյուս”, դա ֆիլմ էր Ա1-ի մասին, բայց փաստորեն դա ֆիլմ էր Հայաստանի մասին: Դա պետք է ցուցադրվեր, նախնական պայմանավորավածություն ունեինք հեռուստալիքներից մեկի հետ, բայց տեսնելով ֆիլմը` սարսափեցին և հրաժարվեցին դա ցուցադրել, ընդ որում ես շուտով դա Youtube-ում կտեղադրեմ:
Մեր թուլությունը, մեր այս վիճակը ձեռնտու է բոլորին, բացի մեզնից: Առանց խոսքի ազատության պատկերացրեք որ այբուբենում պակասել է “ա” տառը, և մենք ապրում ենք աղավաղված աշխարհում, ստի, կեղծիքի, անբարոյականության չափանիշները ստիպված ենք ընդունել որպես նորմա: Մարդիկ, ում դուք դեռ տասը տարի առաջ ձեր տանը չէիք ընդունի միայն դեմքին նայելով, հիմա ղեկավարում են երկիրը: Հիմա խորհրդարանական լսումների ժամանակ կամ ընդհանարապես տեսնելով այդ մարդկանց, որոնք խորհրդարանի մոտ դուրս են գալիս իրենց շքեղ մեքենաներից, ես հասկանում եմ` սա այլևս այն երկիրը չէ, որտեղ ես ծնվեցի, և որի մասին մենք երազում էինք 88-ին, 90-ին, 92-ին, 93-ին, 94-ին, սա ինչ-որ աղավաղված մի բան է, սա ուղղակի ֆարս է: Բավական է դեմքերին նայեք, փոքրիկ երեխան, եթե տեսնի այդ մարդկան դեմքերը, վզերը, փորերը, կլացի վախից ու սարսափից, երեխա, որը քաղաքականության մասին չգիտի ոչ մի բան, նա իր մեջ կրում է էսթետիկական պատկերացումները: Իսկ մենք երկիր ենք տվել այդ մարդկանց մեր թուլության, մեր գոռոզության, մեր անմտության, ապիկարության պատճառով: Այդ մանր բուրժուաների, մանր վաճառականների խավը կամաց-կամաց, կտոր-կտոր, ոսկոր ոսկորի հետևից լափեցին, խլեցին մեզնից այս երկիրը, և ամեն մեկը զբաղվում է ուրիշի գործով, ոչ ոք իր գործով չի զբաղվում. Վաճառականները զբաղվում են քաղաքականությամբ, քաղաքական գործիչներն իրենցից գրողներ, պոետներ են ձևանում, կեղծ մտավորականները խոսում են բարոյականությունից, սա ինչ-որ աղավաղված պատկեր է. ելքը մեկն է`դիմադրել: Եղել են այսպիսի, եղել են ավելի ծանր վիճակներ մեր երկրի պատմության մեջ, սա շատ ծանր վիճակ է, որովհետև մենք չունենք արդարացում, որ օտարի լծի տակ ենք, մենք ինքներս ընկանք մեր ամնենավատ խավի լծի տակ, և այս խավը այդ ծանր լուծը փոխանցում է ուրիշներին: Մենք տնտեսապես, քաղաքական առումով սարսափելի խոեցելի ենք և կախված ենք ուրիշ երկրներից: Մեր համարյա բոլոր քաղաքական գործիչները օտար երկրների գործակալներ են, մենք օտար գործակալների երկրում ենք ապրում:
ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27852
