90 ПРОЦЕНТОВ В АРМЕНИИ НЕ НА СВОЕМ МЕСТЕ
Интервью с доктором истории искусств, публицистом Аджи Назени Гарибян
- В одной из своих статьей вы утверждали, что нация с формальной и искусственной культурой со временем сама становится формальной и искусственной? Вы считаете таковыми и деятелей культуры?
- Если не на 100 процентов, то на 80 точно. Сталин провозгласил следующий принцип существования национальных культур – национальные по форме и социалистические по сути. Распад Советского Союза вызвал некий хаос, и это было нормально. Ситуация должна была выправиться сама по себе, и благодаря тем самым деятелям искусств национальная культура должна была возродиться и стать краеугольным камнем возрождающегося государства. Но сегодня мы наблюдаем возврат к социализму – усилиями тех самых 80% деятелей культуры. То, что преподносится нам как национальное, не имеет никакого к нему отношения. К примеру, хачкары, народные традиции – песни и пляски, религиозные ритуалы, связанные с праздниками, не связаны с национальным сознанием. Это фольклорные, этнографические, традиционные элементы. Национальной может быть лишь мысль, из которой рождается сознание, мышление и дух, которые порождают психологию, морально-психологическую структуру, содержание. В рамках этого содержания любое культурное явление, не национальное по нашим представлениям, может стать национальным, поскольку будет являться проявлением содержания.
- Какую роль может сыграть интеллигенция в том, чтобы страна выбралась из нынешнего положения?
- Давайте не уточнять, что означает слово интеллигент, потому что мои коллеги уже обращались к этому вопросу. Кстати, я приветствую инициативу вашей газеты открыть дискуссию по этой тематике, потому что в Армении масса понятий, определение которых размыто или переиначено. И одно из них – интеллигенция. Мы продолжаем по инерции понимать это слово по-советски. Интеллигент – человек, занимающийся интеллектуальным трудом и дающий интеллектуальный продукт. Это инженеры, экономисты, математики, физики, так же, как актеры, писатели, музыканты, а костяк интеллигенции составляют философы, политологи и искусствоведы. А ученые, о которых все забыли? Они ведь тоже интеллигенция. А теперь сами ответьте – если эти люди не способны влиять на ситуацию, кто тогда может это сделать?
- Есть ли связь между интеллигенцией и политикой?
- Если мы не считаем инженера компетентным для разработки политических проектов, как можно считать таковым актера, писателя или музыканта? Это вообще отдельная специальность. Та самая, которой нам так давно не хватает. И надо заполнить эту брешь.
- Как?
- Традиционным способом является учреждение школы со стороны частного лица, который собирает вокруг себя специалистов в этой области и людей, имеющих склонность к этому, они начинают вместе работать и выдавать политологическую продукцию.
- Пора для учреждения школы настала?
- Ростки есть, я вижу их среди молодежи, немного, но есть. Вся проблема в том, что им негде собраться.
-Вы являетесь автором многочисленных публицистических статей. Есть в Армении свобода слова?
- Есть два подхода – отношение властей к свободе слова и люди, для которых эта свобода является образом жизни. Конечно, она есть, благодаря личностям – Гранту, Марине и более молодым, которые привержены этому принципу бескорыстно. И пока в Армении есть группа таких людей, мы можем надеяться, что обретем свободу слова. Есенина, Маяковского, Чаренца уничтожили, потому что они писали то, что думали. После этого масса не смела произносить свои мысли вслух. Так и закончилась свобода слова в Советском Союзе. Теперь у нас сложилась опасная ситуация. И пока отдельные люди не боятся, что их могут сбить на машине, бросить в застенки, нам надо не сдавать их.
- Как изменилась оппозиция за последние полтора года?
- Давайте определимся с термином «оппозиция». Надо различать оппозицию и Движение. Оппозиция – это политическая категория, преследующая конкретные цели, а Движение – это явление общественное, более обширное. Для меня гораздо важнее Движение. Ослабнуть может оппозиция, но не Движение, потому что это будет значить, что ослаб армянский народ, что более нет надежды. Я, во всяком случае, не вижу, чтобы Движение ослабло.
- Куда ведет Движение?
- К целям, которые гражданин Армении поставил перед собой – стать цивилизованной нацией и правовым государством, в котором первейшей ценностью является человек. Целью Движения является создание правовой политической системы, в которой каждый имеет свою ценность и максимальные возможности для самовыражения.
- Как бы вы охарактеризовали сегодняшнюю нашу страну?
- Сейчас мы живем в постсоветском, неоколониальном, с потенциалом развития государстве. Пока, несмотря ни на что, вы ходите на интервью, пока кто-то может позвонить и сказать, что ему тоже хочется высказаться, этот потенциал присутствует. Надо его вырастить, а не бесконечно говорить об этом.
- Каким критериям должен соответствовать мэр Еревана?
- В первую очередь, мэр должен иметь свой стиль, облик, мэр – это не председатель горсовета.
Помните абсурдные речи до выборов – когда кого-то обвиняли в том, что выборы мэра политизируются? Грант тогда написал, что слово «город» уже предполагает политику, а градоначальник – это один из тех, кто делает политику. Мэр должен быть идейным человеком, чтобы суметь реализовать свою идею даже в уборке мусора. После выборов в городе появились серебристые, гадкого вида урны, которые являются свидетельством отсутствия этой идеи. Я не знаю, в чью светлую голову пришла мысль об этих урнах, но уважающий себя мэр не позволил бы этого. Возможно, в какой-нибудь американской деревне это принято, но в Ереване…
Если ты носитель интеллектуальной культуры, то она проявляться на практике, даже в мусорных ящиках. Покажите свои урны, я скажу, кто ваш мэр. Вы думаете, в Лондоне, Париже нет проблем с урнами? Есть, но каждый находит свое решение. Мэр должен быть философом. А во-вторых, он должен обладать административными навыками, а не работать по принципу «все схвачено». Может, он хороший парень, но проблема этой страны состоит в том, что люди не нас своем месте. Если кого-то выкорчевать из родной почвы и устроить на работу, для которой у него не хватает ни образования, ни воспитания, ни нюха, он невольно девальвируется и станет мукой для себя и общества. Тот же Гагик Бегларян мог бы быть полезным народу на другом месте. Я верю, что он действительно хочет работать, так же, как Серж Саркисян искренне желает строить Армению, просто надо понять, что они понимают под этим, насколько широк их кругозор. Они не на своем месте – начиная с Сержа Саркисяна и кончая самым последним чиновником: 90% политических деятелей и государственных служащих не на своем месте.
БеседовалаСИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10025
90 ՏՈԿՈՍԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԻՐ ՏԵՂՈՒՄ ՉԷ
Հարցազրույց արվեստի պատմության դոկտոր, հրապարակախոս Հաջի Նազենի Ղարիբյանի հետ
- Ձեր հոդվածներից մեկում, խոսելով Երևանի փողոցներում պաստառների վրա գրված “Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ” լոզունգից, այն համոզման էիք, որ ձևական և արհեստական մշակույթ ունեցող ազգը ժամանակի հետ ինքն էլ է ձևական և արհեստական դառնում: Կարելի՞ է ենթադրել, որ արհեստական և ձևական են նաև մեր մշակույթի գործիչները, արվեստագետները:
- Չէի ասի հարյուր տոկոսով, բայց ութսուն տոկոսով հաստատ: Ստալինը հռչակել էր Սովետական Միության ազգերի մշակույթների գոյության կերպը` ձևով ազգային, բովանդակությամբ սոցիալիստական: Երբ Սովետական Միությունը փլուզվեց, մի տեսակ քաոսային վիճակ էր ստեղծվել, որը նորմալ էր: Հետո այդ վիճակը պետք է կարգավորվեր ինքնահունով, հենց նույն մշակույթի գործիչների ստեղծագործական աշխատանքով պետք է դառնար նոր վերածնվող պետություն կերտող ազգ, մշակույթ: Բայց այսօր մենք տեսնում ենք միտում, վերադարձ դեպի այդ սոցռեալիզմը` հենց նույն մշակույթի գործիչների ութսուն տոկոսի ջանքերով: Այսօր այն, ինչ մեզ մատուցվում է որպես ազգային, իրականում կապ չունի ազգայինի հետ: Օրինակ` խաչքարը, ժողովրդական ավանդույթները` երգն ու պարը, կրոնական ավանդույթները` կապված տոների հետ, դրանք բոլորը ազգային հասկացության հետ բոլորովին կապ չունեն: Դրանք ազգագրական, ֆոլկլորային, ավանդական տարրեր են: Ազգայինը կարող է լինել միայն միտքը, որից ծնվում են գիտակցությունը, մտածողությունը և հոգին, որից էլ ծնվում են հոգեբանությունը, հոգեբարոյական կերտվածքը, այսինքն` բովանդակությունը: Այդ բովանդակության արդյունքում ցանկացած մշակութային երևույթ կարող է և չկրել մեր պատկերացրած ավանդական, ազգագրական և ոչ մի ձև, բայց դա կլինի միանգամայն ազգային, քանի որ այն դառնում է բովանդակության ձևային արտահայտությունը:
- Երկրի ներքին քաղաքական այնպիսի իրավիճակում, որում մենք ենք հայտնվել, առհասարակ մտավորականությունն ի՞նչ դեր կարող է խաղալ այս վիճակից դուրս գալու համար:
- Եկեք երկուսով ճշտենք` ինչ է մտավորականը, ինչին մինչև հիմա հարցազրույցների ընթացքում անդրադարձել են ընկերներս: Իմիջիայլոց, պիտի ասեմ, որ ողջունում եմ Ձեր` այսպիսի թեմաների շուրջ հարցազրույցներ անցկացնելու նախաձեռնությունը, որովհետև այսօրվա Հայաստանում կան բազմաթիվ երևույթներ` և հասարակական, և անձնական, և քաղաքական, և կենցաղային, որոնց բնորոշումը լղոզված է կամ որի տակ սխալ իմաստ է դրված: Եվ դրանցից մեկն էլ հենց մտավորական բառն է: Հիմա մենք հայտնվել ենք մի իրավիճակում, երբ Սովետական Միությունը չկա, բայց իներցիայով շարունակվում է նույն ընկալումը մտավորական բառի տակ: Ի՞նչ է նշանակում հայերեն մտավորական բառը. մտավորականը մտավոր գործունեությամբ զբաղվող անհատն է, որի մասնագիտությունը մտավոր աշխատանքի արտադրանք տալն է: Դրա տակ մտնում են ինժեներները, տնտեսագետները, մաթեմատիկոսները, ֆիզիկոսները, նույն ձևով, ինչ ձևով մտնում են դերասանները, գրողները, երաժիշտները և մտավորականության կորիզը կազմող փիլիսոփաները, քաղաքագետները, արվեստաբանները: Բա գիտնականնե՞րը, որոնց մասին կարծես բոլորը մոռացել են, որ գիտնականը նաև մտավորական է: Դե հիմա Դուք ասեք, որ այս մարդիկ, եթե բոլորը չեն կարող ազդել, բա ո՞վ կարող է ազդել:
- Մտավորականություն և քաղաքականություն կապի մասին ի՞նչ կասեք, արդյո՞ք այդ կապը կա:
- Եթե մենք ինժեներին կոմպետենտ չենք համարում քաղաքակական ծրագրեր մշակել, ինչպես կարող ենք կոմպետենտ համարել դերասանին, երաժիշտին կամ գրողին: Դա առանձին մասնագիտություն է: Այ հենց այդ մասնագիտությունն է, որ մեզ մոտ արդեն շատ վաղուց բաց է մնացել: Մենք պիտի փորձենք դա լրացնել:
- Իսկ ինչպե՞ս լրացնել:
- Սովորաբար դրա ավանդական ձևը դպրոց հիմնելն է, իսկ դպրոցը հիմնում են անհատները, այսինքն` մի անհատ իր շուրջն է հավաքում ընկալունակ կամ տվյալ մասնագիտության համար ունակություն ունեցող մարդկանց, և սկսում են միասին աշխատել, մտքի և նաև քաղաքական մտքի արտադրանք տալ:
- Մենք հիմա ա՞յդ փուլում ենք, ի նկատի ունեմ դպրոց հիմնելու փուլում:
- Սաղմերը կան, ես դա տեսնում եմ մեր երիտասարդների մեջ, շատ չեն, բայց կան: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ նրանք չեն հավաքվում, այսինքն` ամեն մեկն առանձին է, չկա այդ կենտրոնը:
- Դուք բազմաթիվ հրապարակախոսական հոդվածների հեղինակ եք, ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանում խոսքի ազատություն կա՞:
- Երկու տարբեր իրավիճակ կա. կա ընդհանուր իշխանության վերաբերմունքը խոսքի ազատության նկատմամբ, և կան մարդիկ, որոնց համար խոսքի ազատությունը կենսաձև է: Իհարկե կա, իհարկե շնորհիվ այդ մի քանի անհատների, ավելի ճիշտ ծռերի` Հրանտի, Մարինեի և ավելի երիտասարդների, որոնց համար ոչ մի պատճառավորվածություն չկա, նրանք անպատճառ նվիրվածներ են, ամեն ինչից վեր կանգնած մարդիկ են: Այսինքն` քանի դեռ Հայաստանում կլինեն այդ փոքրաթիվ անհատները (իհարկե, շատ կցանականայի իրենք շատանան, որ միշտ կարողանան դուխները պահել), մենք կարող ենք հուսալ, որ մի օր ձեռք կբերենք խոսքի ազատությունը: Եսենինին, Մայակովսկուն, Չարենցին ջնջեցին, քանի որ մարդիկ գրում էին և ասում էին այն, ինչ մտածում էին: Դրանից հետո այդ ընդհանուր զանգվածը չէր համարձակվում ասել այն, ինչ մտածում էր: Եվ այդպես, Սովետական Միությունում խոսքի ազատությունը վերացավ: Հիմա մեզ մոտ այդ վտանգավոր վիճակն է: Եվ եթե իսկապես հանձնենք այդ մարդկանց, մարդիկ, ովքեր գրում են` մտածելով, որ վաղն իրեն կարող են խփել, մեքենայի տակ գցել կամ բանտ նետել, այդ մարդիկ քանի դեռ չեն վախենում, մենք նրանց պետք է պահենք, չհանձնենք:
- Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում Ձեր գնահատականը ընդդիմությանը, ըստ Ձեզ` այս ընթացքում այն թուլացե՞լ է:
- Եկեք կրկին փորձենք հասկանալ` ինչ է նշանակում ընդդիմություն հասկացությունը: Եկեք տարբերակենք. կա ընդդիմություն և կա շարժում: Ընդդիմությունը քաղաքական երևույթ է, քաղաքական կատեգորիա է և կոնկրետ քաղաքական նպատակներ է հետապնդում, իսկ շարժումը հասարակական երևույթ է և շատ ավելի լայն ու ընդգրկուն: Ինձ համար շատ ավելի կարևոր է շարժումը: Թույլ բառը կատեգորիզացված է ընդդիմություն բառի մեջ: Եթե ընդդիմություն բառը հանենք և տեղը դնենք շարժումը, այդ դեպքում շարժումը թուլանալ չի կարող, քանի որ եթե շարժումը թուլացավ, կնշանակի հայ ժողովուրդն է թուլացել, կնշանակի, որ այստեղ հույս չկա, իսկ շարժումը չի թուլացել: Համենայն դեպս ես դրա նշանները չեմ տեսնում:
- Ո՞ւր է տանում շարժումը:
- Շարժումը տանելու է դեպի այն նպատակները, որ Հայաստանի քաղաքացիները դրել են իրենց առաջ` դառնալ քաղաքակիրթ ազգ և իրավական պետություն, որտեղ առաջնային արժեքը մարդն է: Շարժման նպատակն իրական հայկական քաղաքական համակարգ ստեղծելն է, որում յուրաքանչյուր հայ մարդ արժևորված է և ունի ինքնադրսևորվելու առավելագույն հնարավորություն:
- Այս պահին ո՞ր երկրում ենք ապրում:
- Այս պահին մենք ապրում ենք պոստ-սովետական, նեոգաղութատիրական, զարգացող էլ չէ… բայց որի մեջ կա պոտենցիալ, կայծ կա: Քանի դեռ ես տեսնում եմ, որ մարդիկ կան, քանի դեռ տեսնում եմ, որ Դուք, ի հեճուկս ամեն ինչի, նստում եք հարցազրույցներ գրում, և մեկն էլ կլինի, որ կզանգեք` կասի գալու եմ հարցազրույց տալու, ուրեմն այդ պոտենցիալը կա: Այդ պոտենցիալը պետք է աճեցնել, մեր առաքելությունը հենց դա է` չդադարել անընդհատ այդ մասին ասել, այդ մասին խոսել:
- Տեղի ունեցան քաղաքապետի ընտրություններ, ի՞նչ եք կարծում, Երևանի քաղաքապետը ի՞նչ հատկանիշներով պետք է օժտված լինի, որ համապատասխանի Ձեր պատկերացրած քաղաքապետի չափանիշներին:
- Առաջին հերթին քաղաքապետը պետք է ոճ ունենա, ինքն իր ստիլը պետք է ունենա, մարդկային մի տեսակ, որը պետք է ոճ ունենա, դիմագիծ ունենա` քաղաքապետը քաղսովետի նախագահ չէ:
Հիշո՞ւմ եք այն աբսուրդ բանավեճը, որ ընտրություններից առաջ ասում էին` ինչ եք քաղաքականացնում քաղաքապետի ընտրությունները: Հրանտը գրեց և ասաց` հո դուք հիմար չեք, քաղաք բառը ինքնըստինքյան ենթադրում է քաղաքականություն, քաղաքագլուխն էլ այդ քաղաքականության գլուխներից մեկն է: Քաղաքապետը պետք է լինի գաղափարական մարդ, որպեսզի իր այդ վերացական գաղափարները կարողանա իրականացնել անգամ առօրյա աղբահանության մեջ: Վերջերս` քաղաքապետի ընտրություններից հետո, քաղաքում սկսեցին հայտնվել արծաթագույն անիվներով, գարշելի տեսքով աղբամաններ, որոնք ինձ համար այդ գաղափարի բացակայության բացարձակ օրինակն են: Ես չգիտեմ՝ ում լուսավոր մտքով է անցել Երևանում տեղադրել այդ գարշելի աղբամանները, բայց ինքն իրեն հարգող ոչ մի նորմալ քաղաքապետ թույլ չէր տա նման բան: Հնարավոր է` Ամերիկայի գյուղերում նման բաներ դնում են, բայց Երևան քաղաքում…
Այսինքն` եթե դու ինտելեկտուալ մշակույթի կրող ես, ինտելեկտուալ ես, քաղաքապետ դառնալով` քո այդ մշակույթը պրակտիկ կյանքում դուրս է գալիս, արտահայտվում է անգամ աղբամանների մեջ: Ցույց տվեք ձեր աղբամանը, և կասեմ` ով է ձեր քաղաքապետը: Կարծում եք` Լոնդոնում, Փարիզում կամ Նյու Յորքում աղբամանի խնդիր չկա՞, իհարկե կա, և դրա լուծումներն էլ կան: Քո միտքն անգամ քեզ այդ ժամանակ պետք է թելադրի, որ եթե աղբաման ես տեղադրում, “ճիշտ” աղբաման, “երևանյան” աղբաման տեղադրես: Այսինքն` նույնիսկ քո աղբաման դնելը քաղաքական խնդիր է, գաղափարական խնդիր է: Քաղաքապետը փիլիսոփա պետք է լինի: Սա մեկ, և երկրորդ` իհարկե քաղաքապետը պետք է ադմինիստրատիվ կարողություններ ունենա և ոչ թե գործ դզող, հարց դզող: Գուցե ինքը շատ լավ տղա է, բայց մեր երկրի խնդիրն այն է, որ մարդիկ իրենց տեղում չեն: Երբ մարդուն իր բնական միջավայրից հանում ես և տանում ես մի ուրիշ տեղ, որի համար ինքը ոչ պատրաստ է, ոչ կարողություններ ունի, ոչ կրթություն ունի, ոչ դաստիարակություն, ոչ էլ քթածակ, ինքն ինքնաբերաբար արժեզրկվում է և խեղճանում ու դառնում է սարսափելի պատուհաս և իր գլխին, և հասարակության գլխին: Նույն Բեգլարյան Գագիկը կարող է ինչ-որ մի ուրիշ տեղ, որտեղ իր իսկական կոչումը կարող էր լինել, կարող է և հիանալի օգներ ժողովրդին: Ես հավատում եմ, որ ինքն իրոք ուզում է գործ արած լինի այնպես, ինչպես Սերժ Սարգսյանն էլ ուզում է Հայաստանը կառուցել, բայց կարևոր է, թե իրենք դրա տակ ինչ են հասկանում, և ինչքան է իրենց մտահորիզոնը. սա է խնդիրը: Իրենք իրենց տեղում չեն` սկսած Սերժ Սարգսյանից մինչև Հայաստանի ամենավերջին չինովնիկը. քաղաքական գործիչների և պետական ծառայողների 90 տոկոսը Հայաստանում իր տեղում չէ:
ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27785
