ПОЧТИ ВОРЫ В ЗАКОНЕ
Интервью с художником Тиграном Хачатряном
- Что для вас – как художника нового поколения - интеллигенция и какова ее гражданская позиция?
- Понятие «интеллигенция» для меня всегда было непонятно. Впечатление такое, что это советский атавизм. Интеллигенция, грубо говоря, это почти то же, что воры в законе. Особенно в искусстве они выступают с позиций, так сказать, смотрящих. Но люди искусства способны быть антисоциальными, немного странными и представлять своими идеями угрозу государству.
Мне кажется, что люди искусства должны создавать полезные знания для борьбы. В Армении в этом смысле произошла поляризация - так называемая интеллигенция желает прислуживать властям и создает образ интеллигента, поющего властям дифирамбы. Такого рода люди игнорируют простой люд, потому что считают его безграмотным.
- Что бы вам дала победа Армянского национального конгресса на выборах?
- Мне бы хотелось, чтобы Конгрессу удалось поддержать общественную активность. Должно измениться представление о власти как о репрессивной структуре. Надеюсь, что с приходом АНК к власти это представление изменится. Но даже того, что уже сделано АНК – крепкая оппозиция, альтернатива - уже немало. Во всяком случае, я не думаю, что движение ослабло. Возможно, так думают люди, у которых были свои ожидания, и я очень рад, что эти люди разочарованы. Конгресс нужно фильтровать, чтобы остались в нем бессребреники, люди, стремящиеся свободе, которые не могут жить в такой стране.
- В какой стране?
- До Движения я бы сказал, что мы живем в авторитарной стране закомплексованных, запуганных и слабых людей. Но при виде многотысячных митингов (до этого я думал, что таких, как я, наберется 100-200 человек) я исполнился духа, не думал, что в Армении так много нонконформистов. А до этого армян усиленно убеждали в том, что они восточные люди, что свобода – не для нас. Движение доказало – каждый армянин обладает правом голоса. Годами формировавшееся приспособленчество улетучилось вмиг, люди начали жить и действовать во имя демократии.
- Люди нуждаются в слове деятелей искусств? Вы сами испытываете такую нужду?
- В прямом смысле в «слове» я не нуждаюсь, но искусство имеет свое воздействие. Я бы очень хотел, чтобы в Армении появилась настоящее поп-искусство, как молодежное движение в 1968, думаю, общество имеет в нем потребность. Я пишу модерн и не надеюсь на широкую аудиторию. Но наличие модерна говорит о том, что в стране есть демократия.
Есть активные интеллигенты – Арман Григорян, Ара Недолян, Грант Тер-Абрамян, Марине Петросян, и я рад, что они могут своей речью приблизить будущее. Другой лагерь стоит на консервативных позициях, они пассивны, потому и близки к власти. Не хочу их критиковать, потому что учусь в институте и знаю - большинство моих преподавателей живут Советским Союзом, возможно, потому, что это была для них лучшая страна в мире, а они – лучшими в этой стране. И они не могут поставить на этом крест. Власть для них – шанс, и здесь даже речи не может быть о свободе.
- Что вы скажете о связи между искусством и обществом?
- Думаю, общество нуждается в интеллигентах, которые напоминали бы ему все время, что им обещан рай. Нужно поддерживать мечту, чтобы люди не адаптировались к реалиям и стремились к лучшему, чтобы не торговали своим голосом за 5 тыс. драмов, чтобы научились снова мечтать. Например, я бы хотел, чтобы мэром Еревана стала женщина?
- Вы имеете в виду Эгине Бишарян?
- Давайте не называть ее имя. Я бы хотел, чтобы мэром стала рок-певица. Помните, феминисты в Германии призывали не голосовать за Ангелу Меркель только потому, что она женщина. У нас же говорили, что Гагик Бегларян – человек, который может ударить по столу кулаком, а сам он вовсю пытался выглядеть культурным. Если б Гагик Бегларян говорил по телевизору на том же языке, что и со своими друзьями, было бы гораздо приятнее. Подобного рода люди терпят внутреннюю трагедию. Может, именно поэтому они так нуждаются в интеллигентах. Для того и пригласили интеллигентов в Республиканскую партию. Но я не понимаю, почему они стесняются того, что не интеллектуалы?
- Да потому, что занимающиеся политикой люди должны обладать определенным интеллектом.
- Не нужно делать вид, лучше быть честными. И поскольку карты раскрыты, им труднее врать. Вместо них о неприемлемости демократии говорят интеллигенты.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10214
ԳՐԵԹԵ ՕՐԵՆՔՈՎ ԳՈՂԵՐ
Հարցազրույց նկարիչ Տիգրան Խաչատրյանի հետ
- Ըստ Ձեզ, մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է, և որպես նոր սերնդի ներկայացուցիչ` ի՞նչ է Ձեզ համար մտավորականությունը:
- Ինձ համար մտավորական հասկացողությունը միշտ ինչ-որ անհասկանալի բան է եղել: Եվ միշտ այն տպավորությունն է ստեղծվել, որ Սովետական Միության մնացուկ է: Մի քիչ կոպիտ համեմատություն պիտի անեմ. մտավորականները համարյա նույնն են, ինչպես օրինակ օրենքով գողերը: Հատկապես արվեստում նրանք հանդես են գալիս այսպես կոչված վերահսկողի կարգավիճակում: Բայց արվեստագետները կարող է հակասոցիալական լինեն, տարօրինակություններով օժտված լինեն, և իրենց գաղափարներով իսկապես կարող են պետության համար վտանգ ներկայացնել:
Ինձ համար արվեստագետը պայքարի համար օգտակար գիտելիք ստեղծող մարդն է: Մեր արվեստագետների պարագայում խիստ հակասական է, քանի որ այսպես ասած մտավորականները ցանկություն ունեն ծառայելու իշխանություններին, իսկ քաղաքացիական դիրքորոշում կարող եմ ասել, որ ընդհանրապես չունեն: Նրանց հասարակական ֆունկցիան կայանում է նրանում, որ ստեղծեն մի արվեստագետի կերպար, որը հաճոյախոսում է իշխանություններին: Այդ տեսակ մարդիկ հասարակ ժողովրդի նկատմամբ ունեն լիակատար արհամարհանք:
- Ասում եք արհամարհում են հասարակ ժողովրդին, բայց վերջին ընտրություններին նրանք ասում էին, որ եկել են ծառայելու ժողովրդին:
- Իրենք բացասական վերաբերմունք ունեն այդ ժողովրդի հանդեպ: Իրենց պատկերացրած ժողովուրդն անգրագետ է:
- Որպես ավելի երիտասարդ սերնդի նկարիչ, կողմնակից հեղափոխության, և այսօր այն Ձեզ ի՞նչ կտա, ասենք եթե ՀԱԿ-ը գա իշխանության:
- Շատ լավ կլիներ, եթե ՀԱԿ-ը կարողանար պահել հասարակական ակտիվությունը: Մեզանում նախ պետք է փոխվեն իշխանության մասին ռեպրեսիվ պատկերացումները: Ես հույս ունեմ` եթե ՀԱԿ-ը գա իշխանության, կփոխի պետության մասին անցյալից ժառանգած մեր այդ պատկերացումները: Սակայն այնքան, ինչքան ՀԱԿ-ը արդեն հասցրել է անել` ցույց տալով այլընտրանք, ստեղծելով ամուր և ուժեղ ընդդիմություն, դա էլ բավական մեծ գործ է: Համենայն դեպս ինձ մոտ չկա այն զգացողությունը, որ ՀԱԿ-ը թուլացել է: Միգուցե թուլացել է այն մարդկանց համար, ովքեր ինչ-որ ակնկալիքներ ունեին, որ եթե ՀԱԿ-ը գար իշխանության, իրենք ինչ-որ հնարավորություններ կունենային, կօգտվեին ինչ-որ լծակներից: Այս պարագայում շատ ուրախ եմ, որ այդ մարդկանց մոտ հիասթափություն է եղել: ՀԱԿ-ի դաշտը պետք է մաքրել և այնտեղ պետք է մնան իսկապես այն մարդիկ, ովքեր ուղղակի անշահախնդիր են, ազատություն սիրող մարդիկ են, ովքեր չեն կարողանում այս տիպի երկրում ապրել:
- Իսկ ի՞նչ երկիր է սա:
- Մինչև շարժումը սկսվելը ես կասեի, որ սա ավտորիտար, կոմպլեքսավորված, վախկոտ և թույլ մարդկանց երկիր էր: Բայց երբ ես տեսա այն բազմությունը, որը հավաքվում էր հանրահավաքներին (մինչ այդ ես կարծում էի՝ ինձ նման մտածողները 100-200 հոգի հազիվ թե լինեն), ոգեւորվեցի, չէի պատկերացնում, որ այդքան մեծ քանակությամբ նոնկոնֆորմիստներ կան Հայաստանում: Իսկ մինչ այդ ինչ էր կատարվում. հայերին անընդհատ համոզում էին, որ դուք արևելքցի եք, ազատությունը ձեզ համար չէ, համակերպվեք: Իսկ շարժումը բացահայտեց, որ ոչ, Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի ձայնի իրավունք: Տարիներով ձևավորված հարմարվողականությունը վերացավ, սկսեցին մտածել և գործել ժողովրդավարության համար:
-Ժողովուրդը արվեստի գործիչների խոսքի կարիքն ունի՞, և որպես երիտասարդ` Դուք սպասո՞ւմ եք նրանց խոսքին:
- Ուղիղ իմաստով խոսքի կարիք չեմ կարող ասել, բայց արվեստն ունի ազդեցություն: Շատ կուզենայի մեզ մոտ ձևավորվեր իսկական փոփ-մշակույթ, նկատի ունեմ, ինչպես 1968-ի երիտասարդական շարժումները, քանի որ մեր հասարակությունն այսօր ունի դրա կարիքը: Լինելով ժամանակակից նկարիչ` ես առանձնապես հույսեր չունեմ, որ իմ արվեստը կարող է մեծ լսարան ունենալ, որ այն կարող է մասսայական լինել: Պարզապես հասարակությունը կարիք ունի, որ լինեն ինձ նման ժամանակակից արվեստագետներ, քանի որ ժամանակակից արվեստ ունենալը դա այն նշանն է, որ այդ երկրում կա ժողովրդավարություն:
Հիմա կան ակտիվ մտավորականներ` Արման Գիգորյան, Արա Նեդոլյան, Հրանտ Տեր-Աբրահամյան, Մարինե Պետրոսյան, և ես ուրախ եմ, որ նրանք կարողանում են, իրենց բառերով ասած, ապագան բերել ներկա: Մյուս ճամբարում կանգնած մտավորականները խոսում են պահպանողական դիրքերից, նրանք ավելի պասիվ մտավորականներ են, պասիվ են, դրա համար էլ իշխանության կողմն են: Նրանց էլ շատ չեմ ուզում քննադատել, որովհետև երբ սովորում էի ինստիտուտում, իմ դասախոսներն, օրինակ, ապրում էին Սովետական Միությունով, միգուցե որովհետև Սովետական Միությունը նրանց համար աշխարհի լավագույն երկիրն էր, իրենք էլ այդ լավագույն երկրի լավագույն արվեստագետներն էին: Եվ քանի որ Սովետական Միությունն իրենց կյանքի մեծագույն մասն է կազմում, նրանք ի վիճակի չեն խաչ քաշել դրա վրա: Եվ այսօրվա իշխանությունները նրանց համար հենց այդ շանսն են, որտեղ ազատության մասին խոսք լինել չի կարող:
- Մարտի մեկին հրապարակում էիք, ասում եք` հանուն ազատության էիք գնացել, բայց Ձեր արվեստագետ-ընկերներն ասում են, որ գնացել էիք պիցցա, պերաշկի ուտելու:
- Իրենք այնքան խեղճ մարդիկ են:
- Գուցե իսկապե՞ս շատ են հավանում և գնահատում գործող իշխանությանը, նրանց վարած քաղաքականությունը:
- (Ծիծաղում է):
- Հասարակություն և արվեստագետ կապի մասին ինչ կասեք, արդյո՞ք այն կա: Եւ քանի որ արվեստագետները բևեռացված են, այսինքն` իշխանական և ընդդիմադիր, ըստ Ձեզ, հասարակությունը որ ճամբարում կանգնածի խոսքի կարիքն ունի:
- Կարծում եմ` հասարակությունն այն տեսակ մտավորականի կարիք ունի, որն առաջ կբերի գաղափարներ, որտեղ անընդհատ կհիշեցնի մարդուն, որ իրեն խոստացված էր ավելի լավ կյանք, դրախտ էր խոստացված: Այսինքն` պետք է այդ երազանքը վառ պահել, որ մարդիկ չհանգստանան, չհամակերպվեն իրականության հետ և ասենք հինգ հազար դրամով իրենց ձայնը չվաճառեն, հավատան, որ հնարավոր է ավելի լավ հասարակություն, պարզապես չվախենան երազելուց, թող մոռանան իրենց ինչ սովորեցրել են և երազել սովորեն:
Վերջին ընտրություններին ես կուզեի այլ պատկեր ունենայինք, չլիներ սովորական սպասվածի պես: Օրինակ, ես կուզեի, որ քաղաքապետը կին լիներ:
- Ի նկատի ունեք Հեղինե Բիշարյանի՞ն:
- Եկեք անգամ նրա անունը չհիշատակենք: Կուզենայի կին լիներ, օրինակ ռոք երգչուհի լիներ: Գերմանիայում, հիշում եմ` ֆեմինսիտները կոչ էին անում, որ Անգելա Մերկելիին հանկարծ ձայն չտան, չխաբվեն, որ կին է: Մեզ մոտ թեև ասում են` Գագիկ Բեգլարյանը դմբուզ ունեցող տղա է, բայցևայնպես քարոզարշավի ընթացքում փորձում էին իր այդ դմբուզը ցույց չտալ, նա էլ մի կերպ փորձում էր կուլտուրական խոսել: Եթե Գագիկ Բեգլարյանը խոսեր այնպես, ինչպես առօրյայում է խոսում իր ընկերների հետ, ավելի համակրելի կլիներ: Այդ տեսակ մարդիկ իրենք իրենց հետ ունեն ներքին տրագեդիա, ներքին հակասություն: Միգուցե դա է պատճառը, որ այդ մտավորականների կարիքն ունեն, իրենց գովում են, իրենք իրենց աչքին բարձրանում են: Դրա համար էլ ընդգրկեցին Հանրապետականի շարքերում այսպես կոչված մտավորականների: Բայց ես չեմ հասկանում, թե ինչու են նրանք ամաչում այն փաստից, որ իրենք ինտելեկտուալ չեն:
- Այն պարզ պատճառով, որ քաղաքականությամբ զբաղվողն առնվազն որոշակի ինտելեկտ պիտի ունենա, որոշակի հատկանիշների կրող պիտի լինի:
- Ձեւ անել պետք չէ, ավելի կարևոր է ազնվությունը: Ու քանի որ հիմա խաղաքարտերը բաց են, իրենք ստել դժվարանում են: Իսկ իրենց փոխարեն հիմա այդ մտավորականները բարձրաձայն ասում են, որ իրենք ժողովրդավարությանը դեմ են, ինչը չէր ասի նույնիսկ Սերժ Սարգսյանն անձամբ:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28139
