VIP Forums Muzblog Chat Games Gallery. Форум, муздневники, чат, игры, галлерея.

8. ՄԻԱՄԻՏ ԳԵՂՑՈԻ ԽԵԼՈՔ ԱՂՋԻԿԸ

Հին ժամանակով Լոռու գեղերից մնում ապրում էր մի պառավ մարդ։ (Ասենք թե էդ գեղը հենց հայի Գյառ-Գյառն էր)։ Նա ուներ էրկու աղջիկ։ Մինը մարդու էր տվել Փամբակում, մինն էլ տանն էր։ Էդ տան աղջիկը շատ խելոք էր, տնարար ու շատ էլ սիրուն։ Խելքով ու շնորհքով սաղ գեղումը գովական էր։ Էնպես շնորհքով ձեռք ուներ, էնպես սուր միտք, որ ամենքը ասում էին, թե նրա շնորհքը տվովի ա, աստվածատուր ա, թե նա իմաստուն ա ու հնարագետ։ Մի օր աղջիկը ասավ հորը.

— Ապի, գնա տես մեծ քիրս, փեսեն, էրեխեքը ո՞նց են ու խաբարը բեր։

Ալևորը վեր կացավ, գնաց Փամբակ, մի քանի օր մեծ աղջկա մոտ կացավ ու ետ էկավ։ Ճամփին նրան ռաստ էկան էրկու ջահել տղա։ Երբ հասան Փամբակա ջրին, նրանցից մինը ասավ.

— Հայրիկ, ջրի վրա կարմունջ չկա, արի մինս ու մինս կարմունջ դառնանք, մեկելներն էլ վրովն անց կենան։

Ալևորը զարմացավ, ասեց.

— Այ որդի, ոնց որ տեսնում եմ, դու֊ք խելոք տղերք եք, ամա հիմի էնպիսի սարսաղ բան եք ասում, էդ ո՞նց կլինի։ Մի մարդ կարա՞ էս ջրի վրա կարմունջ դառնա։

Էդ տղերքն էլ բան չասին: Չիմն էլ բոբիկացան ու ջուրն անց կացան։ Երբ որ հասան Դվալա սարին, նրանցից մինն ասավ.

— Հայրիկ, էս սարը շատ բարձրն ա։ Մենք մինչև սարի գլուխ հասնիլը շատ կբեզարենք։ Արի մինս ու մինս նարդիվան դառնանք, մեկելներս էլ վրովը բարձրանանք սարը։

— Այ որդի,— ասավ ալևորը,— Էլի մի սարսաղ բան ասեցիր, մի մարդ կարա էս եքա սարին նարդիվան լինի՞։

Անծանոթ տղերքը էլ բան չասացին, բարձրացան Դվալա սարը. էդ սարի գլխից Լոռին ոտքիդ տակին ա, թամաշ արին, ի՞նչ տեսան. սար ու ձոր ալ ու ալվան ծաղիկի մեջ կորած, դեզերն էլ կանաչ արտերով, անդ ու անտառով զուգված զարդարված։ Չորս կողմը սարեր, կլոր պար բռնած, մեջտեղը ձորեր՝ խոր ու ահռելի, աջ ու ձախ կտրած։

Դվեր եկան Դվալա սարից։ Մայիս ամիսն է, արտերն եկել, հասկեր էին քշել ու ցնծին էին տալիս։ Մի լավ արտի կշտով անց կենալիս էդ տղերանցից մինն ասավ.

— Հայրիկ, յարաբ էս արտի տերը սրա ցորենը կանանչ ա կերել, թե պտի հնձի, կալսի ու հետո ուտի։

Ալևորը զարմացավ, ասավ.

— Այ որդի, էլի մի սարսաղ բան ասեցիր, ախար արտը կանանչուց կուտվի՞։ Մին չի որ չհասնի, չհնձեն, չկալսեն, չչորացնեն ու տանեն ջաղացումը աղան, եդնա հաց անեն, ո՞նց կարան ուտեն։

Տղերքն էլի սուս կացան։

Երբ հասան գեղը, մութն ընկել էր, նրանք հալիվորին հարցրին.— էս գեղումը ո՞վ կա, որ մեզ ղոնախ ընդունի։

— Գնացեք,— ասավ,— Խամցոնց տունը, նրանք գյուռ օջախ են ու ղոնախասեր։

Էն տղերքը գնացին՝ Խամցոնց, ալևորն էլ էկավ իրա տուն։ Աղջիկը հարցրեց.

— Ապի, քիրս ո՞նց էր, էրեխեքը, մեր փեսեն ո՞նց էին։

— Շատ լավ էին բալա ջան, քեզ ու հարցնողանցը շատ բարով էին անում:

— Է, լավ, ապի, գնացիր աշխարհ ման էկար, էլ ուրիշ ի՞նչ տեսար, ի՞նչ իմացար, պատմի տենանք։

— Ի՞նչ պետք է անեի, այ բալա, աշխարք ա էլի, ով ունի՞ ուտում ա, խմում, քեֆ անում։ Ով չունի՝ վայ ա տալի իր սև օրը, արին քրտինք ա անում, որ մի կտոր չոր հաց ունենա։ Հա, էսօր ճամփին ինձ ընկերացան էրկու ջահել տղա, ամա խոսելիս մի էրկու սարսաղ բան ասին։

Ու ալևորը պատմեց կարմունջի բանը։ Աղջիկը ասավ,— Ապի, դու շատ միամիտն ես, նրանք քեզ կապանք են ասել, դու գլխի չես ընկել։ Դու նրանց սարսաղ ես ասել, ամա նրանք սարսաղ չեն։

— Բա ո՞նց որդի, մի մարդ կարա՞ եքա ջրին կարմունջ դառնա։

— Է, ապի, երբ նա ընենց ասավ, դուն էլ կասեիր. «Ես ծեր եմ, որդի, չեմ կարող կարմունջ դառնալ, մինդ ու մինդ կարմունջ դառեք, ես էլ վրովն անց կենամ»։ Էն վախտը նրանցից մինը կբոբիկանար, քեզ կշալակեր, ջուրն անց կկտցներ. նա կդառնար քեզ համար կարմունջ։

— Ղորթ որ է,— գլխի ընկավ ալևորը,— էդ լավ, ասենք, ամա մի մարդ կարա՞ Դվալա սարին նարդիվան դառնա՞։

Ու պատմեց նարդիվանի բանը։

— Է, ապի,— ասավ աղջիկը,— էլի գլխի չես ընկել։ Երբ նա էդպես ասավ, դուն էլ կասեիր. «Ես ծեր եմ, որդի, կարալ չեմ նարդիվան դառնալ, մինդ ու մինդ նարդիվան դառեք, ես էլ վրովը բարձրանամ սարը»։ Էն վախտը նրանցից մինը կսկսեր մի լավ հեքիաթ, յա մի պատմություն, դուն էլ ականջ կանեիր ու սարը հենց կբարձրանայիր, որ չէիր իմանալ, թե ոնց բարձրացար։ Էդ կդառնար քեզ համար նարդիվան։

— Ղորթ որ է,— ասավ հալիվորը,— էդ էլ ես լավ ասում։ Լավ, էդ ասենք էդպես։ Ամա արտը կանանչունց կուտվի՞։

— Է, ապի, ապի,— ասաց աղջիկը,— էս հասարակ կապանքն էլ չես գլխի ընկել։ Ախար մի մարդ երբ պարտքով ա վարում, ցանում, որ հնձի, կալսի, պարտքատերը կգա, կտանի, ուրեմն, նա արտը կանանչուց ա կերել։ Իսկ էն մարդը, որ իրա աշխատանքով ա վարել ու ցանել, նա, իհարկե, որ հնձի, կալսի՝ ամբարը կլցնի ու ինքը կուտի։ Բա էն տղերքը ի՞նչ էլան, ապի,— հարցրեց աղջիկը։

— Գնացին Խամցոնց տուն, բալա։

— Էհ, ապի, էստեղ էլ կացինը քարովն ես տվել։ Ախար նրանք ի՞նչ կմտածեին։ Չէին ասի՞լ էս մարդուն իսկի հասկացողություն չուներ։ Սաղ օրը նրանց հետ ճամփա ես էկել։ Անծանոթ մարդիկ քեզ հետ էկել են քու գեղը։ Բա դու տուն չունեի՞ր, մի կտոր հաց չունեի՞ր, մի էրկու տեղաշոր չունեի՞ր, որ քու ճամփի ընկերներին համեցեք էիր արել քու տունը, քան թե վեր ես ունում՝ ղրկում ուրիշներին։ Որ էդ բանը իմանան, մենք ծիծաղատեղ կդառնանք մարդկանց աչքին։

Ու աղջիկը ձեռաց մի եղալի կլոր գաթա թխեց, տասներկու հատ էլ ձու էփեց, բոխչումը կապեց ու ասավ.— Ապի, էս տար էն տղերանցը տուր, ասա. աղջիկս նեղացավ, որ ձեզ իմ տունը չեմ կանչել, հիմի ձեզ համար էս ղրկել ա, անուշ արեք։

Ալևորը բոխչեն վեկալավ գնաց, ամա միտն էկավ, որ բան չի կերել՝ սոված ա, մի ձուն կլպեց, գաթի պռնկիցն էլ մի քիչ կտրեց, կերավ, նոր բոխչեն բերեց էն տղերանցը։

Տղերքը գլխի ընկան, որ աղջիկն էլ իրանց ա կապանք ղրկել.— Էս ո՞նց ա, հայրիկ,— ասեց մեկը,— ձեր աշխարհումը տարին տասնմեկ ամիս ունի՞։ Լիսնյակն էլ օրապակաս ա՞։

Հալիվորը էլի բան չհասկացավ, էկավ տուն, ասավ.

— Մի սարսաղ բան էլ հիմի ասին, թե ձեր տարին տասնմեկ ամիս ա ու լիսնյակն էլ՝ օրապակաս։

— Է՜, ապի, ապի, ինձ խայտառակ արիր։ Բերանդ կրակ էր ընկե՞լ։ Ի՞նչ կլիներ, որ ճամփին ձուն չէիր կերել ու գաթի պռնկիցն էլ չէիր կտրել։

Միամիտ ալևորը որտեղի՞ց հասկանար, որ աղջիկը իր կապանքովը ասել ա տղերանցը, որ իրա տարիքը թամամել ա ու ինքն էլ թամամ լուսնի պես հասած ա։

Մեկել օրը աղջիկն ասեց.

— Ապի, գնա, էն տղերանցը համեցեք արա մեր տունը, թող գան քու օջախումը մի կտոր հաց կտրեն։

Ալևորը գնաց հրավիրեց։ Տղերքը էկան։ Նրանք սրտով ուղում էին միամիտ ալևորի խելոք աղջկանը տեսնել։ Աղջիկը նրանց շատ քաղաքավարի ընդունեց, ասավ.

— Շատ ցավում եմ, որ իմ հերը ձեր ասածները չի հասկացել, ձեզ պես ճամփի ընկերներին իր տունը չի հրավիրել, հիմի ես խնդրում եմ մեր մի կտոր հացը կտրեք ու հետո բարով գնաք ձեր ճամփեն։

Աղջիկը նրանց հետ զրից էր անում, հերն էլ կերակուրը պատրաստում, հացի թադարեք տեսնում, դուս ու տուն անում։

Տղերքը տեսան, որ աղջիկը համ շատ խելոք ա, համ իմաստուն ա, համ էլ շատ սիրուն ա։ Համա չեն հասկանում. շատ ամաչելուցը, թե մորուց ա՝ աչքերի մինը վախտ-վախտ շլվում ա։ Տղերանց մեկը ասավ.— Օթախը շատ լավն ա, ամեն բան կարգին սարքին, ամա ափսոս, որ բուխարիկը մի քիչ ծուռն ա։

Աղջիկը գլխի ընկավ, որ խոսքն իր մասին ա, ետ դառավ ու քաղաքավարի ասաց.

— Սեր պատվական ղոնախներ, դուք բուխարիկի ծռնությունը թողեք, նրան թամաշ արեք, թե ծուխը ինչքան կանոնավոր ա դուրս տանում։

Տղերքը խելքամաղ են լինում աղջկա շնորհքի, տեսքի ու խելքի վրա։ Նրանցից մինը առաջ ա գալիս ու ասում.— Խանում աղջիկ, մենք ճամփորդ չենք, ես էս երկրի իշխանի որդին եմ, սա էլ իմ ընկերն ա։ Մենք շորներս փոխել ենք, ման ենք գալի, որ ժողովրդի չարն ու բարին իմանանք։ Դրա հետ ես մի նպատակ էլ ունեմ. ուզում եմ ինձ համար խելոք մի նշանած ճարեմ: Հիմի քեզնից լավը սաղ աշխարհումը չեմ գտնի։ Դու ես, որ կաս ինձ համար։ Թե դու համաձայն ես, ձեռքդ տուր, մենք հույս աստծու՝ բախտավոր կլինենք։

Աղջիկն էլ շատ հավանեց տղին։ Սրանք նշանվեցին, հետո պսակվեցին ու իրանց մուրազին հասան։

* * *

— Շաքար բիձա,— ասեց տատս,— վերջերս քաղաք էիր գնացել մի հեքիաթ էլ ա բերած կլնես հետդ։
— Չէ, հեքիաթ չեմ բերել, համա տեսածս կպատմեմ։

__________________

9. ԱՇԽԱՐՀՔԻ ԿՆԻԿԱՐՄԱՏՆ Ա ՇԱ՞Տ, ԹԵ՞ ՏՂԱՄԱՐԴԸ

Ժամանակով մի թագավոր ա լինում։ Սրա մեռնելու ժամանակը որ գալիս ա, կանչում ա որդուն.

— Հրես ես մեռնում եմ,— ասում ա,— թագս ու թախտս թողնում եմ քեզ։ Տարիքդ էլ հասել ա, կարգվելուդ ժամանակն ա։ Ման արի,– ասում ա,– ժողովրդի միջից նամուսով, համեստ աղջիկ ջոկի, պսակվի հետը։ Կնկա բերած բաժինքն ու հարստությունը ինչի՞դ ա։ Էս ա, սաղ աշխարքը մնում ա ձեռքիդ տակին։

Դե, էս թագավոր ա, խրատը տալիս ա որդուն, ձեռները ծալում ա դոշին, աչքերը երկինք ա գցում ու հոգին տալիս աստծուն։

Թագավորին տանում են առոք-փառոք թաղում, գալիս տուն։ Հիմի որդին ա նստում թագավոր։

Նազիր-վեզիրը գալիս են նորընծա թագավորի ձեռն ու ոտը պաչում.

— Թագավորս ապրած կենա,— ասում են,.— հիմի մնում ա, որ քեզ պսակենք։ Ի՞նչ ես ասում։

— Ի՞նչ պետք ա ասեմ,–– ասում ա թագավորը,–– հորս կամքն ա՝ պետք ա կատարեմ։

— Հայտնի բան ա,— ասում են նազիր-վեզիրը,— որդին ծնողի խոսքը գետնովը չի տալ, ամա դե օղորմածիկ հերդ մի բանում սխալվել ա էլի։ Քեզ ժողովրդի միջից առած աղքատ աղջիկը ի՞նչ սազական ա։ Հրեն ֆլան աշխարհի թագավորը մինուճար մի աղջիկ ունի մարդու տալու, իր թագավորության կեսն էլ բաժինք ա տալու վրեն։ Հրամայի, գնանք նրա դուռը խնամախոս։ Հազիր ունեցվածքիդ վրա մի կես թագավորություն էլ կավելանա: Հարստությունը էն ո՞ւմ փորն ա ծակել, որ քունը ծակի։

Դե, ջահել, անփորձ տղա, նազիր–վեզիրը որ մտնում ա նրա տամարը՝ համաձայնվում ա։ Գնում են, թագավորի աղջկանը բերում, պսակում սրա հետ։

Էս աղջիկն էլ շատ սիրուն ա լինում։ Էնքան սիրուն, որ արևին ասում ա, դու դուրս մի գալ, հրես ես էստեղ եմ։

Ախ անտեր լինի էդ սիրունությունը։ Մարդի քոռացնողը, խելքը շաղացնողը, հարստին աղքատացնողը՝ կնկա սիրունությունն ա էլի։ Էս թագուհուն տեսնողը հենց իմանում ա, թե սա տեղովը մեկ հրեշտակ ա, որ կա։

Ամա մարդու բախտը իր հետ պետք ա լինի։ Բախտ ասածը թագավոր ու ռամիկ չի ճանաչում։ Դրա համար են ասում էլի «քոռ բախտ»։ Էս թագավորի քոռ բախտիցը՝ էս սիրուն աղջիկը դուս ա գալի մի՛, մի՛, մի՛ անպետքի մեկը՝ իրա աած, էրես առած, մարդի պատիվ չիմացող։ Չէ՞, մինուճար աղջիկ ա ըլել, ինչ ուզեցել ա, արել ա, նրա ասածը օրենք ա եղել։ Հորանց տանը ո՞վ կարար ասի նրան՝ թե աչքիդ վերևը ունք ունես։

Թագավորն էլ սիրուց խելքը կորցրած, քոռացել ա, չի տեսնում, որ չէ թե հրեշտակ, տեղով մեկ՝ հրեշ ա իր խաս ու խասիաթով։ Թե հորանց տանը մարդ էր զարմացնում, հիմի թագուհի դառած՝ աշխարք ա զարմացնում իր արք ու արարմունքով։

Օրվա մի օրը, էս օձի կծած սիրուն թագուհին մարդուն ասում ա,
-— Դու ինձ իսկի էլ չես սիրում։
Թագավորը թե՝

— Ինչի՞, այ կնիկ, քեզ որ չեմ սիրում, բա ու՞մն եմ սիրում։

— Ինձ որ սիրելիս լինես,– ասում ա թագուհին,— իմ սրտի ուզածը կանես։

— Ի՞նչ ա սրտիդ ուզածը, ասա, էն րոպեին կատարեմ։

— Խոստանում ե՞ս, որ սրտիս ուզածը կատարես,— հարցնում ա թագուհին։ Թագավորական խոսք ես տալի՞ս։

— Էն ի՞նչն ա աշխարհի էրեսին, որ ես քու սիրուն մատաղ չանեմ։ Ի՞նչ ա ուզածդ, ասա։

— Ոչ մի բան էլ։ Ոչ մի բան աչքիս չի գալիս, ամեն ինչից բեզարել եմ,— տնքում ա թագուհին,— մեր կերած-խմածիցն էլ ա զահլես գնացել։ Հորանցս տանը, երբ ուզում էի, փլավ էին գցում ինձ համար, մսի տեղն էլ բլբուլի լիզուներ էին դնում գլխին։ Ամա բլբուլի լիզուներից էլ եմ բեզարել։ Հիմի ես ուզում եմ, որ դու հրամայես, ինչքան աշխարքիս երեսին տեսակ-տեսակ թև ու թռչունք կա, բռնեն բերեն, նրանց սրտերը հանեն, արդար եղի միջին տապակեն, տան ինձ, որ ես մի իշտահով հաց ուտեմ, վրեն էլ ջրի տեղը ծտի կաթ խմեմ։

Թագավորը կարծում ա, որ կնիկը պատճառավոր ա դրա համար ա չեղած բաներ պահանջում ուտելու ու խմելու համար.

— Էդ շատ լավ ա,— ասում ա,— ուրեմն կնիկ ջան` էրկու հոգիս ես...

— Լափ, հենց մի հոգիս եմ,— ասում ա թագուհին,— ես տռզած փորով ման էկողը չեմ։

— Էդ ի՞նչ ես ասում, այ կնիկ,– ասում ա թագավորը,– ո՞նց թե «տռզած փորով ման էկողը չեմ»։ Բա թագաժառանգ մեզ ո՞վ կտա։

— Իմ բանը չի,— ասում ա թագուհին,-— ով ուզում ա թող տա։

— Ինչ միամիտ ա մեծացել կնիկս,— մտածում ա թագավորը,— տեղով մեկ էրեխա յա։ Դե, հայտնի բան ա, առանց մոր, հոր ձեռի մեծացրածն էլ պետք ա էդ ըլի, էլի։ Դե լավ ա, լավ, ամեն ինչ լավ կլի,— ասում ա,— դու քեֆդ հեչ խարաբ մի անիլ։

— Հենց լափ խարաբ եմ անելու,— լաց ա լինում թագուհին,— բա ո՞ւր ա, ինչի թագավորական խոսքդ չես կատարում։

Խեղճ թագավորը մնում ա դարդոտած։

— Էս կնիկը յա խելքապակաս ա,— ասում ա,— յա չար սատանեն մտել ա փորը։ Ո՞վ կիմանա, թե աշխարքիս էրեսին ի՞նչ տեսակ-տեսակ թև ու թռչուն կա, որ բռնեն-բերեն։ Ծտի կաթ ո՞վ ա իմացել։

Թագուհին էլ հիմի ոտը գետնովն ա տալի՝ թե ուզածս չանես, հրես սոված կմնամ՝ կմեռնեմ։

— Ի՞նչ անեմ,— ասում ա թագավորը,— բալի ուրիշ երկրներումը կթվող հավ ու հավքեր կան, հենց ես ա, որ բանից բեխաբար եմ։ Բա էլ ի՞նչ թագավոր եմ, որ կնկանս ուզածն էլ չկատարեմ։

Տեղն ու տեղը հրաման ա տալիս, թե ինչքան իր երկրում խելոք, իմաստուն, գիտնական մարդիկ կան, խելք-խելքի տան, որ տեսնեն, թե ինչպե՞ս կատարեն թագուհու կամքը։

Գալիս են, հավաքվում են բոլոր խելոքները, իմաստուններն ու գիտնականները, ասում են խոսում, ամա դե, ոնց որ մաղով ջուր ըլեն կրելիս՝ բան չի դառնում։ Ոչ էլ համարձակվում են թագավորին հասկացնեն, թե ուր ես կնկանդ խելքին ընկած անկատարելի բաներ պահանջում։

Թագավորը հարցնում ա, թե բոլո՞ր գիտնականներն են եկել։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասում են,— մի կենտ գիտնական ա մնացել տանը, ձեռից-ոտից ընկած ալևոր ա, ինքն էլ հիվանդ։

— Գնացեք բերեք էդ մարդուն։

Գնում են բերում։

— Էս հիվանդանալու վախտ ա՞,— ասում ա թագավորը,— ի՞նչ բանի էիր տանը, որ չեկար։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա գիտնականը,— հաշիվ էի անում, որ տեսնեմ, թե աշխարքիս էրեսին կնիկարմատն ա շա՞տ, թե տղամարդը։

— Մեր ինչի՞ն ա էդ քո հաշիվը,— բարկանում ա թագավորը,— մեր հարցի պատասխանը տուր, թե չէ թագուհին, հրեն ուզում ա սովամահ լինի։

— Համբերի, թագավորն ապրած կենա,— ասում ա գիտնականը,— ես տեսա, որ մարդկությունը որ ստեղծվել ա, մահն էլ հետն ա ստեղծվել, ինչքան ապրում են՝ բոլորն էլ մեռնում են։ Ուրեմն մեռածները ավելի շատ են, քան թե սաղ մնացածները։ Էս հո պարզ հաշիվ ա։ Ամա արի տես, որ ապրողների միջին հաշվի տախտակի վրեն կնիկարմատը տղամարդուց շատ ա դուրս գալիս։

— Էդ ո՞նց կլնի,— զարմանում ա թագավորը,— պետք ա, որ հավասար լինեն։

— Թագավորն ապրած կենա, կլինի,— ասում ա գիտնականը,— կլինի, քանի որ ամեն բեղ ու միրուք ունեցող դեռ հալա տղամարդ չի, ոնց որ, ասենք, ամեն թագավորի կնիկ դեռ թագուհի չի։ Թագուհին էն ա, որ իր թագավոր-մարդու հետ հավասար լուծ քաշի, ժողովրդի մասին մտածի և ոչ թե քու կնկա նման...

— Ի՞նչ «իմ կնկա նման», ասա, վախիլ մի,— ասում ա թագավորը։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա գիտնականը,— ես քեզ նման ոչ վախեցնող եմ, ոչ էլ վախեցող։ Հրետ դու էնպես ահ ու ղող ես գցել գիտնականների ջանը, որ մինն էլ սիրտ չարեց էրեսիդ ասի, թե ի՞նչը ընչոց ա։ Մի ոտս գերեզմանի միջին ա, կես մահը շալակիս՝ մի նոր քու տված ահը ինձ ի՞նչ կանի։ Ուզում ես, դե լսի։ Քու կնիկը իր թագավոր հորիցը բոլ ու բոլ էրես ա առել, դու էլ պակաս աստառն ես տվել գլխիդ նստացրել ու հենց գիտես, թե տղամարդ ես, քանի որ բեղ ու մորուք ունես։ Կնկադ գյամը քաշի քանի ուշ չի, թե չէ խամ, տրճիկ տվող կին քեզ էլ գետնովը կտա, իրան էլ կվնասի։ Հաշիվն անելու վախտը ես կնիկարմատ հաշվեցի էն տղամարդկանց, որ քեզ ու քեզպեսների պես կնանոց ձեռին խաղալիք են դառել, որ սիրուց քոռացած էլ չեն իմանում, թե ինչ են անում։

— Էլ սուս, իմաստուն մարդ,— ասում ա թագավորը,— աչքիս փառը վեր ընկավ։ Դրուստ որ՝ հոր խրատը չկատարողի ոտը քարին կդիպչի։ Ես ընչի՞ չառա մի աղքատ, նամուսով, համեստ աղջիկ։ Ախր, սա ի՞նչ սիրելու բան էր, որ ես սիրեցի սրան։ Էլ հերիք ա, կնկանս գյամը կքաշեմ, թե կարացի խելոքացրի, հու լավ, թե հու չէ՝ չկարացի, իմաց կաց, իմաստուն մարդ, բեղերս ու մորուքս կածիլեմ, որ իմ անումն էլ գրես կնիկարմատների հաշվի տախտակին...

— Էդ որ թագավորի խելքի գալը ասեցիր, մի խելքի եկողի պատմություն էլ ես անեմ։

* * *

... Տեսնես, էն թագավորը բեղ ու միրուքը ածիլեց, թե մնաց էրեսին։ Տո, դե ո՞վ գիտի՝ նայած մարդուն։ Թե՝ նայած կնկանը:... Հը՞...

__________________

10. ԽԵԼՔԻ ԵՄ ԵԿԵԼ

Լինում ա չի լինում մի հարուստ մարդ ա լինում։ Էս հարուստ մարդը հազարներով տավար ու ոչխար, մալ ու դոլվաթ, տուն ու տեղ ա ունենում։ Համա ի՞նչ օգուտ, որ մի չտեսնված գծուծ, ժլատ մարդ ա լինում, որ կոպեկի համար հոգի ա տալի։ Ոչ տանը, ոչ դուրսը մի մարդ էլա նրանից ոչ մի խեր ու բարիք, ոչ էլ մի պատիվ ու ուրախություն տեսած չի լինում։

Արի տես, որ օրեն մի օր, էս հարուստը գլխացավի ա բռնվում։ Շատ էլ չի ուզում բժշկի ու դեղի փող ծախսի, ամա ճարը կտրած գալիս ա բժշկի դուռը, թե՝ այ բժիշկ, ախր ես մեռա, ինձ մի ճար արա լավանամ։

Բժիշկը սրան, թե՝ քու գլխացավի դեղը ոչխարի գլխի միջին ա։ Մի քանի ոչխար մորթի, գլխների ուղեղը կեր, տեղնուտեղը կլավանաս, թե հու չէ, քեզ ուրիշ ճար չկա։

Հարուստը միտք ա անում, թե ինչի եմ իմ ոչխարներին մորթում, հազիր գնամ միս ծախողիցը ոչխարի գլուխ առնեմ, ուտեմ։ Ձի ա նստում, գնում միս ծախողի մոտ, թե, այ ախպեր, ոչխարի գլուխ ունե՞ս ծախու։

Միս ծախողը, թե բա իմ բանի անունը ի՞նչ ա։ Հրես գլուխ էլ ունեմ, ոտ էլ ունեմ։ Գլխի հատը՝ երեսուն կոպեկ։ Էս հարուստը, թե՝ վա՜յ քու տունը շեն, ես ինչի տեր եմ, որ ոչխարի գլուխը առնեմ երեսուն կոպեկով։ Էդ հո տնաքանդություն ա։ Չէ, ես չեմ կարա։ Շատ թանկ ա։

— Դե, որ թանկ ա,— ասում ա միս ծախողը,— էժանն էլ կա, հրեն մեր հարևան գեղումը ոչխարի գլուխը քսան կոպեկ են ծախում։

Հարուստը ձին քշում ա, գալի էս գեղը, տենում ա հրեն միս ծախողը կռները քշտած, ոչխար ա մաշկում։

— Բարի աջողում, ախպերացու,— ասում ա հարուստը,— ոչխարի գլուխը քանիսով ես ծախում։

Սա թե.

— Աստծու բարին, ախպերացու, ոչխարի գլխի հատը քսան կոպեկով եմ ծախում։

— Վայ քու տունը շեն,— ասում ա հարուստը,— էս ի՞նչ ա ես մի բռան չափ գլուխը, որ սրան քսան կոպեկ տամ։ Չէ, ես չեմ կարա։ Շատ թանկ ա։

— Դե, որ թանկ ա,— ասում ա միս ծախողը,— սրանից էժանը, մեր մոտիկ քաղաքումը մեծ ղասաբխանա կա, էնդեղ ոչխարի գլուխը հատը տասը կոպեկ են ծախում։

Դե, էլ գլխներդ ի՞նչ ցավացնեմ, հարուստը հասնում ա էդ ղասաբ-խանեն, տասը կոպեկով մի ոչխարի գլուխ ա առնում գցում խուրջինի մեջը, խուրջինը գցում ձիուն, ինքը նստում ձիու վրա։ Ամա մինչև դես ու դենը՝ օրը մթնում ա։ Տեսնում ա, որ չի կարա իրանց տուն հասնի, գիշերով մի դուռ ա ծեծում, ղոնախ ա ընկնում մի հարուստ կնկա տուն։

Մին էլ դուռը բացվում ա, տուն ա մտնում մի սիրուն, բոյ ու բուսաթով ջահել տղա։ Բարով ա տալի, բարով առնում, նստում էդ կնկա կշտին։

Ըստե, կնիկը հարցնում ա ջահել տղին, թե.

— Թակենք նոր ուտենք, թե ուտե՞նք նոր թակենք։

Հարուստի լեղին ճաքում ա` վայ թե ինձ են ուզում թակեն...

Ջահել տղեն ասում ա, «Թակենք նոր ուտենք»։

Սա որ էս ասեց, կնիկը էն րոպեին գնաց կողքի օթախիցը մի խուրջին բերեց, խուրջինի միջից հանեց, ի՜նչ հանեց, հանեց մի գլուխ, մի տղամարդի գլուխ։ Կնիկն ու տղեն, մի մի ճիպոտ վեր կալած լավ, լազաթին թակեցին էդ խուրջնիցը հանած մարդի գլուխը։ Համ ծեծում էին, համ էլ անպատիվ ուշունց տալի։ Կնիկը հո, յաման էր ծեծում ու թքում։ Վերջը գլուխը էլ ետ գցեցին խուրջինը, տարան կողքի օթախը։

Կնիկը մի սեղան բաց արեց, որ աչքդ էն բարին տեսնի, սուփրեն մեկ, միջինը հազար, էլ ինչ ուտելիքներ, ինչ խմելիքներ։ Նոր սրանք հանգիստ նստեցին սեղան, կերան, խմեցին, ջան ասեցին ջան լսեցին, երգ ու խաղ ասեցին...

Հարուստը մնացել էր բերանը բաց, չէր իմանում ի՞նչ էր իրա տեսածը. երա՞զ էր բալի...

— Այ քույրիկ,— հարցրեց կնկանը,— էս ի՞նչ բան էր, որ տեսա, էն ում գլուխն էր, որ էնպես ծեծում, թքում ու մրում էիք։

Էս կնիկը, թե՝ էս տուն ու տեղը, որ տեսնում ես, իմ մարդուն էր պատկանում, շատ մեծ հարստության տեր էր, էլ ոչխար, էլ տավար, էլ, էլ, էլ ի՞նչ ասեմ ամեն բան ուներ, ամա աստված նրան անիծել էր, թե սատանեն տամարն էր մտել, մի չտեսնված գծուծ, ժլատ մարդ էր անխիղճը, կոպեկի համար դողդողում ու հոգի էր տալի։ Օր ու գիշեր իր մալի ու ոչխարի մոտ էր անց կացնում։ Ոչ նրա երեսն էի տեսնում, ոչ էլ մի քաղցր խոսք լսում նրա բերանիցը։

Դե, ես էլ տեսա, որ նրան ոչ տուն ա պետք, ոչ կնիկ ու սեր, էս ջահելին առա ինձ սիրեկան ու սրա հետ էի տանը կյանք վայելում, չունքի չուտողի մալը՝ ուտողին հալալ ա։ Վերջը մարդս հիվանդացավ, մեռավ։ Նրա մահից հետո էր, որ ես նոր մի լավ օր ու կյանք տեսա։ Սաղ հարստությունը մնաց ինձ։ Սիրեկանիս հետ օրինավոր պսակվեցի։ Հիմի ուտում, խմում ենք նրա հարստությունը, գլուխն էլ կտրած պահում ենք ու ամեն սեղան նստելուց առաջ մի լավ թակում ենք նրա համար, որ իմ կյանքն էլ իրանի նման սև էր անց կացնում, քանի սաղ էր։ Ի՞նչի չէր շուտ սատկում, որ իմ ջանն էլ ազատվեր նրա ձեռիցը...

Էս որ լսում ա հարուստը, մատը կծում ա։ Գլխի ցավը տեղն ու տեղը կտրում ա։

Հենց որ լիսը բացվեց, բարին բացվի ձեր գլխին, ձեր որդկերանց գլխին, էս հարուստը ձին դուրս քաշեց գոմիցը ու յալլա դբա իրանց գեղը։ Տասը կոպեկանոց ոչխարի գլուխը հանեց խուրջինիցը, դեն շպրտեց, «Այ քու էսենցն ու էնենցը,— ինքն իրան ուշունց տվեց,— էլի ժլատություն կանե՞ս։

Հասավ տուն, կանչեց իր գլխավոր չոբանին, թե` էս րոպեին իրեք հատ լավ ղոչ ջոկիր, որ մորթենք։

— Վա՜յ, աման, տունս քանդեց,— ծղրտաց հարուստի կնիկը,— քեզ ի՞նչ էլավ, այ մարդ, հիվանդ հո, գժվե՞լ ես։ Էսքան տարի մենք մարդ ու կնիկ ենք, էսքան հարստության տեր, մի անգամ էլա էսպես բան չես արած դու։ Մեր կերածը էն ա էլել, որ դու ամիսը մի հետ բազարիցը մի գրվանքա միս ես առել։

Մարդը թե`

— Վախիլ մի, կնիկ ջան, հեչ վախիլ մի։ Ոչ թե գժվել, լափ խելքի եմ էկել։ Ժլատ մարդը շուտ կմեռնի, հետևիցն էլ ուշունց կտան, էսենց ու էնենց խոսք կհիշեն գերեզմանին...

— Այ մարդ, յանի դո՞ւզ ես ասում, թե սուտ,— հարցնում ա կնիկը։

— Սուտ ասողի հերը, մերը... սուտ ասողը խավար-խասին մնա, սուտ ասողը խորով-խորով լինի, աչքը տրաքի, ղարաչի դառնա... Սուտ ասողի... հը, բերանս ինչ ա գալի...
Ասում ա պրծնում, կնկանը խտտում, պաչպչում։

— Վա՜յ, այ մարդ, մեռնեմ արևիդ,— ձեն ա տալի կնիկը,— հիմի որ տեսնում եմ՝ խելքի ես եկել։— Ինքն էլ ա մարդուն խտտում, պաչպչորում, թե իմ ջան ու ջիգյարն ես, թե իմ բռթոտ շունս ես յանի թե՝ քեզ շատ եմ սիրում։
Դե դրուստ ա էլի՝ ուզում ես շուն ասա, ուզում ես գել ասա, մենակ թե խոսքի տակին սեր ըլնի։

__________________

11. ԴԱՐԴՈՏԱԾ ՎԱՃԱՌԱԿԱՆԸ

Ողորմի ձեր անցավորանց՝ ողորմի իմ պապին՝ էս նրա պատմած հեքիաթն ա...

Լինում ա չի լինում մի վաճառական։

Սրան ունենում ա մի կնիկ։ Սրանք շատ հարուստ են լինում ու շատ էլ սիրով են ապրում։

Ամա, օրվա մի օրը էս վաճառականը, որ էլի իրա գործերով ուրիշ քաղաք ա գնում, ետ ա գալի տուն՝ իմանում ա, որ կնիկը սիրեկան ա պահել։

—Իմ կնիկը էդ բանը չի անի,— ասում ա,— Լինելու բան չի։ Էստեղ չար լիզու ա խառը։

Համա էլ ու՜ր։ Պապս կասեր՝ աչքի տեսածը հաստատ ա, քանց ականջի լսածը։ Իրա աչքովը տեսնում ա, որ կնիկը սիրեկան ունի։

Դե, ինքը անունով, պատվով մարդ, ո՞նց դիմանար։ Կնկանը դուրս ա անում տանից։

Անց ա կենում մի առ ժամանակ, էս վաճառականը տեսնում ա, որ տունը՝ առանց տանտիրուհու՝ տուն չի։ Ամեն բանի համն ու լազաթը կորել ա։ Ի՞նչ անի։ Մեկ պսակվողն ա փոշման, մեկ՝ չպսակվողը։ Համ էլ ասված ա՝ մենակությունը աստծուն կվայելի։ Միտք ա անում, միտք, նորից մի ուրիշ կնիկ ա առնում՝ հետը պսակվում։

Ամա արի տես, որ էս վաճառականի բախտը իրա հետ ա լինում։ Էս թազա կնիկն էլ ա հարամ դուրս գալի։ Ուզած-չուզած սրան էլա տանից դուրս անում։

Խեղճ վաճառականը ընկնում ա դարդի ծովը։ Դարդից ու ամոթից ուզում ա թե խեղդվի, մարդու էրես չի ուզում տեսնի։

Օրվա մի օր տուն ա մտնում սրա չքավոր հարևանը։

— Այ մարդ,— ասում ա,— ի՞նչ ա էլել քեզ: Ռանգդ գցած, ունքերդ կիտած, մտքերիդ հետ ընկած, ուրբաթախոս ես դառել։ Աստված դարդը որ տալիս ա՝ դարմանն էլ հետը։

Վաճառականը սիրտը բաց ա անում, պատմում ա իր դարդը։ Համ պատմում ա, համ էլ հանկարծ միտն ա բերում, որ էդ հարևանի կնիկը էրկու-հոգիս ա, ասում ա՝

— Իմ դարդի դարմանն էն ա, որ համաձայնվես քեզ հետ մի պայման կապենք։ Էս ա կնիկդ էրեխով ա,— ասում ա,— էսօր էգուց ազատվելու ա։ Թե որ տղա բերեց, էդ հո քու բախտիցը։ Թե որ իմ բախտիցը աղջիկ բերեց, արի, էդ վեց ամսական աղջիկը ծծից կտրած ինձ տուր, ես պահեմ, իմ գիդեցածով մեծացնեմ ինձ համար։ Ինչքան փող կուզես՝ կտամ, աղջկադ էլ առոք-փառոք, աչքիս լսի պես կպահեմ։

Շատ երկար չասենք։ Չքավոր հարևանին շատ որ զոռում, մեծ փող ա խոստանում վաճառականը, վերջը պայման են կապում։

Հարևանի կնիկը, իրա ժամանակին ծունկը գետինն ա տալիս, բերում մի սիրուն աղջիկ։
Վեց ամիսը թամամած, ծծից կտրում, էդ աղջիկ էրեխուն բերում են տալիս վաճառականին։

Դե, էս վաճառականն էլ, ի՞նչ ասել կուզի, աշխարհի պետք էլածը ճարում ա, ամեն մի հարմարություն ստեղծում, որ էրեխուն թաքուն մեծացնի, օտար աչքից հեռու։

Կարճ կտրենք՝ անց ա կենում տասնվեց տարի, աղջիկը մնում ա՝ անարատ աղջիկ։
Վաճառականը մին էլ որ գնում ա ուրիշ քաղաք առուտուրի, հասած աղջիկը մնում ա տանը փակված...

Աղջկա աչքը ընկնում ա երդիկին, ասում ա տենաս դուրսը ի՞նչ կա։

Իրար վրա բաներ դնելով, բարձրանալով, հասնում ա երդիկին, երդիկովը դուրս գալի կտուրը, կտրանը նստում։ Անմեղ արարած՝ իրա համար խաղում ա կտրան կանաչի, քար ու հողի հետ, քար ու հող ա շպրտում դես ու դեն։

Մին էլ որ քար ա գցում, քարը գնում դիպչում ա մի ջահել տղի։ Աղջիկը միամիտ ա՝ ամա տղեն ասում ա. «Հալբաթ ինձ սիրում ա՝ դրա համար ա քարով տալի»։

Վեր ա ունում աղջկան, մտնում սրա հետ տուն։

Դե, էլ ի՞նչ ասեմ... Սրանք ապրում են իրար հետ։ Ապրում են, յոթանասուն ու ութ օր։

Վրա յոթանասուն ու իննը օրը, վաճառականը, իր գործը պրծած, գալիս ա տուն, դուռը բաց անում... Տղեն աղջկա ծոցիցը փախչում ա, թաքնվում, ամա դե վաճառականը տեղն ու տեղը գլխի ա ընկնում թե՝ ինչը-ինչոց ա. աղջիկը էլ աղջիկ չի։

Մի բան էլա չի ասում, մտիկ ա տալի աղջկա աչք-ունքին, ախ ա քաշում, ասում ա, գլուխս առնեմ, գնամ կորչեմ, որ էսքան անբախտ եմ ես։ Դուռը ետ ա դնում՝ ընկնում ճամփա, գնում։

Գնում ա, գնում շատն ու քիչը աստված գիտի, արևամուտին հասնում ա մի աղբրի։ Էն զուլալ սառը ջրիցը մի լավ կուշտ խմում ա, սիրտը հովացնում, ուզում ա թե պառկի՝ հանգստանա, մինել միտք ա անում, թե գետնին հազար տեսակ սողուն ու կարիճ կլինի՝ բարձրանում ա ծառին՝ որ քնի։

Ամա օձը կծածին քուն կգա՝ նրա աչքերին քուն չի գալիս։

Մին էլ տեսնում ա, հրես մի մարդ էկավ, ախպրիցը ջուր խմեց։ Հետո նստեց, ջեբիցը մի աղլուխ հանեց փռեց, վրեն հաց ու պանիր դրեց։ Էն մեկել ջեբիցն էլ հանեց մի կարմիր խնձոր։

Էս խնձորը ձեռների մեջին ոլորեց-պոլորեց, էնքան մինչև էդ կարմիր խնձորը դառավ մի շահել սիրուն կնիկ։

Սրանք հաց կերան պրծան։ Դեսից-դենից խոսացին։ Մարդը գլուխը դրեց կնկա ծնկանն ու քնեց։ Մարդը որ քնեց, էս կնիկը մարդու գլուխը դրեց գետին, ծոցիցը հանեց մի ասեղ, ձեռների միջին էնքան ոլորեց-պոլորեց, որ ասեղը դառավ... մի ջահել, սիրուն տղա, էս կնկանը սեր տվեց, սեր առավ։

Մարդու զարթնելու վախտը որ էկավ, էս կնիկը էդ ջահել տղին էնպես ոլորեց-պոլորեց, որ էլի ասեղ շինեց, դրեց ծոցը, մարդու գլուխը էլ ետ դրեց իր ծնկանը, դառավ մի անմեղ հրեշտակ։

Մարդը զարթնեց, պաչեց կնկանը, ոլորեց-պոլորեց, էլ ետ շինեց մի կարմիր խնձոր, ջեբը դրեց ու ճամփա ընկավ։

Վաճառականը իրան մի լավ կմշտեց՝ էս էրա՞զ էր, թե տեսիլք, ամա տեսավ որ քնած չի, զարթուն ա, էլի։

Վեր էկավ ծառիցը, գնաց մարդու հետևից, հասավ սրան, հարցրեց.

— Ու՞ր ես գնում, ախպեր, ճամփեդ բարի։

— Չեմ գիդում,— ասավ մարդը,— գնում եմ էլի։

— Դե որ էդպես ա,— ասավ վաճառականը,— մեկ չլինենք՝ էրկու լինենք, դառնանք ընկեր, ի՞նչ կասես։

— Լավ, ի՞նչ եմ ասել, դառնանք ընկեր։

Սրանք ճամփա են ընկնում, ամենը իր դարդիցն ա խոսում, վերջը վաճառականը թե`

— Ազնիվ ընկերը ընկերոջիցը բան չի թաքցնի, էդ ի՞նչ կարմիր խնձոր էր, որ ջեբիցդ հանեցիր, ոլորեցիր-պոլորեցիր՝ կնիկ դարձավ։ Ախար ես ծառին նստած՝ ամենը տեսա։

Ընկեր թե.

— Քեզանից թաքցնեմ, աստվածանից ոնց թաքցնեմ։ Որ տեսա կնիկս հարամություն ա անում, ընկա մի դերվիշի ոտը աղաչեցի, պաղատեցի, ինձ սորվացրեց, թե ոնց անեմ կնկանս խնձոր դարձնեմ, որ միշտ ջեբիս լինի, հարամություն չանի։

— Հայտնի բան ա,— ասում ա վաճառականը,— ջեբիդ միջին էլ ո՞նց կարա դավաճանի քեզ։ Բա էդ դերվիշի տեղը չե՞ս գիտի։

— Չէ, որդի՞ան, մի քանի տարի առաջ Հնդստանից էկել էր մեր կողմը։ Ետ գնաց իրանց երկիրը։

Վաճառականը մտքումը ծիծաղում ա միամիտ ընկերոջ վրա, ամա էլ ոչինչ չի ասում նրան։ Բերում, հասցնում ա իրանց շենը՝

— Դու էստեղ կաց,— ասում ա,— սպասի ինձ։ Ես մի ծանոթ տուն ունեմ, գնամ ետ գամ, գիշերն էնտեղ մնանք։

Գալիս ա, իրա տան դուռը ծեծում։

Էդ վախտն էլ աղջիկն ու տղեն սեր են անելիս լինում։ Տղեն մտնում ա թախտի տակը, թաքնվում։

Վաճառականը տուն ա մտնում, հրամայում ա աղջկան, որ վռազ ուտելիք ու խմիչք պատրաստի վեց հոգու համար, ինքը գնում ա ընկերոջը տուն բերում։

Նստում են հացի։ Աղջիկն ասում ա թե՝

— Բա ու՞ր են մեկել ընկերներդ։

— Նստի, կգան,— ասում ա վաճառականը,— էն տղին էլ նստացրու, նա էլ սոված կլի, թող նստի մեզ հետ հաց ուտի։

— Ի՞նչ տղա, ի՞նչ ես ասում,— լաց ա լինում աղջիկը,— մեռոնը ճակատիս ա։ Ինչի՞ ես էդ ծանր խոսքը ինձ ասում։

— Շուտ արա, բեր էդ տղին, թե չէ էս ա գլուխդ կպոկեմ։

— Ամա՜ն,— ճչում ա աղջիկը,— այ տղա դուրս արի, նստի էստեղ։

Տղեն դուրս ա գալի, նստում։

— Դե հիմի դու,— ասում ա վաճառականը ընկերոջը,— ջեբիդ էն բանը հանի։ Մեղք ա, նա էլ սոված կլի։

Ընկերը հանում ա խնձորը, ոլորում-պոլորում, դառնում ա սիրուն կնիկ՝ էնտեղ նստում։

Էնա ուզում են հաց ուտեն, վաճառականը դառնում ա ընկերոջ կնոջը՝

— Դոշիդ ասեղը հանի,— ասում ա,— սոված կլի, թող նա էլ հաց ուտի մեզ հետ։

— Էն ի՞նչ ասեղ ա, ի՞նչ բան ա,— զարմանում ա ընկերը,— հանի, թե չէ էս ա սպանեցի քեզ։

Էս կնիկը, ճարը կտրած, հանում ա դոշիցը ասեղը, ոլորում-պոլորում, շինում ա մի ջահել սիրուն տղա, կողքին նստեցնում։

— Պա-հո՜,– ասում ա ընկերը, — էս ի՞նչ բան էր։ Այ վիզդ կոտրվի, այ դերվիշ, ուրեմն կնկանս էլ ես սովորացրել։ Վայ ձեր ջինսը կարվի, կնանիք, վայ ձեր յոթ պորտը անիծվի, վա՜յ ձեր... Մեղա, մեղա, բերանս ինչ ա գալի...

— Վեր կալեք բաժակներդ,— ասում ա վաճառականը,— էս էլ խմենք՝ որտեղ միամիտ մարդ կա նրա կենացը։ Ինչ արինք՝ չարինք՝ բախտ չունեցանք։ Ձուկը ձկանն ասավ. «Դենը պառկի։ —Ու՞ր պառկեմ,— ասեց,— էրկուսս էլ մի թավումն ենք տապակվում»։ Վեր կաց, բախտակից ընկեր, թող սրանք էստեղ մնան, մենք վեր կենանք գնանք էս փուչ աշխարքիցը։

Սրանց թողնում են էստեղ, իրանք գնում։ Թե ու՞ր, իրենք էլ չեն իմանում...

* * *

Պապս որ հեքիաթը թամամացրեց՝ տատս շատ նեղացավ նրա վրա։

— Ալևոր,— ասեց,— էլ բան չգտար պատմելու, որ էդ պատմեցիր։

Գլխիդ ես հավաքել հարսն ու աղջիկ, ազապ տղա ու տան էրեխա։ Քարոզ էս կարդում գլխներին, որ սրանք էլ ոչ քիր ու մեր ճանաչեն, ոչ հարսն ու աղջիկ։ Քու հեքիաթին մտիկ տված, ուրեմն բոլոր կնանիք ղալբ ու հարամ ե՞ն։ Բա էդ ասելու բան ա՞։ Բա էդ պատմելու հեքիաթ ա՞։ Տեսնում եմ՝ քանի տարիքդ երկարում՝ խելքդ կարճանում ա։

Պապս մի թեթև ծիծաղեց, հետո դառավ տատիս՝

— Հերիքնազ,— ասեց,— էդ ձեզ, կնանոցդ համար ա ասած՝ «Մազը՝ երկար, խելքը՝ կարճ»։ Հիմի դու ո՞ւր ես ինձ վրա շուռ տալի։ Ես ե՞րբ ասի թե բոլոր կնանիքն են ղալբ ու դավաճան։ Ես հո խելքս հացի հետ չեմ կերել, որ էղպիսի շաշ բան ասեմ։ Հեքիաթը նրա համար ա ասվում, որ ջահելները իմանան աշխարքիս լավն ու վատը, խերն ու շառը։ Առակ ասողին՝ լսող պիտի։ Դե, դու հիմի տազ արա, ես մի հեքիաթ էլ պատմեմ, լսի՝ նոր վրես խոսա...

Էս հեքիաթը իմ հերը պապիցս ա լսել, պապս էլ՝ իրա հորիցը։

Ժամանակով մի ջահել տղա ա լինում— մի ջահել սիրուն աղջիկ։ Սրանք շատ սիրելիս են լինում իրար։ Տղի հերն ու մերն էլ են հավան կենում աղջկան։

Բերում, նշանում են սրանց, մնում ա պսակն ու հարսանիքը։

Ամա, էրկու երանի մի տեղ չի լինի...

Էս տղեն նշանդրեքի գիշերը մի էրազ ա տեսնում, դուշմանս տեսնի էդ տեսակ երազ։ Էրազում տեսնում ա, որ ինքը նշանածին կարոտով համբուրելու ժամանակ հանկարծ մահը էկավ առաջին կանգնեց, ձեն տվեց.

— Քու պսակի օրը,— ասեց,— դու պիտի մեռնես։

Էս տղեն մի ճչում ա ու զարթնում, սառը քրտինքը կտրած։ Ահ ու զարզանգի բռնված, սա առավոտը էլ ոչովի բան չի ասում, տանից դուրս ա գալի, ընկնում սար ու ձոր։ Շատն ու քիչը՝ տերն ինքը գիտի։ Մին էլ տեսնում ա, հրես մի ոսկեղեն աթոռ, էս աթոռին բազմած երկար սպիտակ միրուքավոր մի ալևոր, ձեռին մի գավազան։ Երեսն էնքան պարզ ու հանդարտ ա, ասես աշխարքիս դարդն ու ցավը, խաղն ու պարը իսկի վեջը չի.

— Այ տղա,— ասում ա ալևորը,— էդ ինչի՞ ես ռանգդ գցել՝ դեղնել։ Էդ ու՞ր ես գնում։

— Մահիցս եմ փախչում, պապի,— ասում ա տղեն,— ու պատմում ա՝ էսենց, էսենց, էսենց, բանս բուրդ ա։

— Ճիշտ ա,— ասում ա ալևորը,— Մահի ձեռից փախչող չի լինի, ամա,— ասում ա,— Մահի միրուքը իմ ձեռում ա, ես եմ հրամայում Մահին՝ ֆլան մարդու հոգին առ։ Ֆլան մարդը թող երկար ապրի, ֆլան մարդը՝ կարճ։

— Պապի, բա դու ո՞վ ես,— զարմանք կտրած հարցնում ա տղեն։

— Ինձ ժամանակ կասեն,— ասում ա ալևորը։

— Այ պապի,— աղաչում ա տղեն,— բա որ էդ չափ զորություն ունես, ոտդ եմ պաչում, ինձ ազատի նրա ձեռիցը։ Ջահել տղա եմ, մուրազի տեր, ինչի ա ուզում հոգիս առնի, ես ի՞նչ մեղք ունեմ արած։

Ալևորը տեսնում ա, որ էս տղեն անարատ հոգի ունի, մաքուր սեր ունի սրտում։ Խղճում ա սրան։

— Էդ ինչքան ես վախեցել նրանից, որ փախստական ես դառել։ Մահն ի՞նչ ա, որ մարդ վախենա նրանից։ Հրես իմ կողքի զուլալ աղբրիցը խմի՝ համ վախդ կկորչի, համ համբերություն կգա վրեդ։

Տղեն ալևորի ձեռն ու ոտը պաչում, շնորհակալ ա լինում, խմում ա էն զուլալ աղբրիցը, վախը կտրում, համբերություն ա գալիս վրեն, ճամփա ա ընկնում։

Ճամփա ա ընկնում, գնում ա ղարիբություն, որ աշխատանք անի, մի քիչ բան վաստակի, նոր գա տուն՝ պսակվի։ Չէ՞ ղարիբի համար, մի օրը մի տարի ա։ Տանջանքի մեջ էս տղի համար անց ա կենում մի տարի, էրկու տարի, իրեք տարի, ասենք՝ հինգ տարի։ Էս տղեն վաստակն առած ետ ա դառնում իրանց տունը։

Էնենց իմ որդիքն ու թոռներս ուրախանան՝ ինչ ուրախանում են տղի հերն ու մերը, նրա նշանածը։ Ուրախանում են՝ աշխարքով մին լինում։ Հարսանիքի թադարեք են տեսնում։ Պսակի օրը նշանակում։

Հենց էդ իրա պսակի օրը, Մահը գալիս ա, տղի առաջին կանգնում։

— Փախել էիր, հա՞,— ասում ա,— էդ ո՞վ ա կարացել իմ ձեռիցը պրծնի որ դու պրծնես։ Հոգիդ տուր։

Էստեղ, էս տղի մերը ընկնում ա Մահի ոտները՝

— Իմ ջահել-ջիվան տղին ինչի՞ ես մեռցնում, հոգի ունես առնելու ,— ասում ա,— հրես իմ հոգին առ։

— Դե, որ էտենց ա,— ասում ա Մահը,— արի, առնեմ։

Մահը որ չի քաշում դրա հոգին՝ ոտներից մինչև բուկը, մերը չի դիմանում՝

— Ամա՜ն,— ասում ա,— իմ հոգին մի առնի։

Էստեղ, տղի հերն ա մեջտեղ ընկնում.

— Իմ մինուճար,— ասում ա,— իմ տան սյուն ու ճրագ որդուն մի մեռցնի,— ասում ա,— ուժդ կնկա վրա՞ յա զոռում, հոգի ունես առնելու՞, հրես, իմ հոգին առ։

— Դե, արի,— ասում ա Մահը,— արի առնեմ։

Մահը որ դրա հոգին չի քաշում՝ չոքերից մինչև լեզվի ծերը, հերը չի դիմանում

— Ամա՜ն,— ասում ա,— իմ հոգին մի առնի։

Էստեղ առաջ ա վազում տղի նշանածը։ Կասես Մահը էնտեղ կանգնած չլինի, փաթաթվում ա տղին, պաչում պաչպչորում, էնպես ա փաթաթվում տղին, ասես մի շունչ ու մի մարմին լինեն։

— Դե, պրծեք,— ասում ա Մահը,— էլ ժամանակ չունեմ, մենակ դուք հո չե՞ք։ Հիմի ի՞նչ եք ասում։

— Առ,— ասում ա նշանածը,— առ, իմ սիրած տղի հոգու տեղակ, հրես իմ հոգին առ։

Մահը վռա

__________________

12. ԱԳՌԱՎ ԽՆԱՄԱԽՈՍՆԵՐԸ

Մի օր թագավորն ու նազիր-վեզիրը դուրս էկան ման գալու, տեսնեն՝ երկիրը ո՞նց ա կառավարվում, ժողովրդի հալը ի՞նչ ա։ Մի ամայի, անբնակ գեղամիջով անց կենալիս, տեսան մի դերվիշ նստած ա մի քանդած օջախի մոտ, գլուխը կախ գցած, դարդոտած։

— Դերվիշ բաբա,— ասեց թագավորը,— էդ ինչի ես էդպես դարդոտել։

— Թագավորն ապրած կենա,՝— ասեց դերվիշը,— տեսնում ե՞ս էն ծառի գլխին երկու պառավ ագռավ են նստած, նրանց խոսքակռվին եմ ականջ անում։

— Դու ի՞նչ ա, հասկանում ե՞ս թռչունի լեզուն։ Դե, ասա տեսնենք,— էդ ի՞նչ են կռկռոցը գցել։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասեց դերվիշը,– ես գլխի եմ ընկնում, թե ի՞նչ ա նրանց խոսքակռիվը, ամա չեմ համարձակվում ասել քեզ։

— Համարձակվի, ասա։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասեց դերվիշը,— երդվիր, որ չես պատժի ինձ, որ ասեմ։

— Երդվում եմ, ասա։

— Էն աջու կռանը նստած պառավ ագռավը՝ պսակվելու տղա ունի։ Էն ձախու կռանը՝ պսակվելու աղջիկ։

Աղջկա հեր ագռավն ասում ա.

— Իմ աղջկա բաժինքը էլած-չելած մենակ հարյուր հատ անբնակ քար ու քանդ արած գեղ ա, ուրիշ ոչինչ չունեմ։

— Կունենաս հոգեպահուստ,— ասում ա տղի մեր ագռավը,— ժլատություն մի անի աղջկադ համար։ Տվածդ՝ քիչ ա։

— Համբերիր մի քիչ, խնամի ջան,— ասում ա տղի հեր ագռավը,– եթե էս թագավորր առաջվա պես կառավարի երկիրը, ժողովուրդը սովի բերանը ընկած պետք ա գաղթի իր երկրիցը, փախչի ուրիշ երկրներ։ Մի տարուց հետո քեզ հարյուրի տեղ հազար անբնակ ու քարուքանդ գեղ կտամ բաժին։

— Դերվիշ բաբա,— ունքերը խոժոռում ա թագավորը,— քու ագռավին լսելով, իմ երկիրը ավերակի, սովի ու գաղթի երկիր ա՞։ Բա ինչի՞ պալատումս ես էդ բաները չեմ լսել։ Նազիր-վեզիր, ինչի՞ ես լիզուդ կուլ տվել, միշտ ասում էիր ամեն բան լավ ա։ Խոսի, է։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասեց նազիր-վեզիրը,— ես ասել եմ, ասում եմ, էլի կասեմ, մեր ժողովուրդը աչքածակ, անբան ու թամբալ ժողովուրդ ա։ Չեն աշխատում, չեն ուզում քրտինք թափեն, ինչքան էլ տալիս ենք՝ մորեխի նման խժռում են ու էլի սոված նստում։ Չէ որ վերնային աստծանից ա կարգված՝ ինչ ա վայել ռանչպարին ու ռամիկին, ինչը՝ ազնվականին ու իշխանին, թե որ երկիրը պահելու համար մի նոր հարկ ու խարջ եմ նշանակում, տեղով-ընտանիքով փախչում են մեր երկրից, գաղթում ուրիշ աշխարհ

— Տեղին ա ասում նազիր-վեզիրը,— չարացավ թագավորը,— բա մարդ էլ իր երկիրը, իր հողն ու ջուրը, իր տուն ու տեղը կթողնի՞, կհեռանա՞, կգաղթի՞։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասեց դերվիշը,— որ մարդու տեղը շատ նեղանա՝ կթողնի, կգաղթի։

Այ լսի պատմեմ քեզ։

__________________

13. ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՀԱՐԿԸ

Մի անխիղճ ու անսիրտ թագավոր ա լինում։ Սա իր ժողովրդիցը ամեն տեսակ հարկ ա հավաքում, ամա արի տես, որ ինչքան ավել ա հավաքում էնքան ավել ա ուտում իրա նազիր-վեզիրների, սինոդականների ու պալատականների հետ։ Թագավորական խազինեն դատարկվում ա։ Սա կանչում ա նազիր-վեզիրներին.

— Խազինեն լափ դար ու դատարկ ա։ Դե հիմի ո՞նց եք էշը ցեխիցը հանում։ Մի հնար գտեք,— ասում ա թագավորը։— Էկեք մի նոր հարկ դնենք։

— Լավ, դրեցինք, բա հարկի անունը ի՞նչ դնենք, որ հարկը կարենանք հավաքենք։

Պալատականների ու սինոդականների, նազիրների ու վեզիրների խորհուրդ են կանչում։ Թագավորը նստում ա թախտին, դահիճները կանգնում են թագավորական թախտի աջ ու ձախ կողմը.

— Դե, սկսեք սինոդական խորհուրդը, թե նոր հարկահավաքության միջոցը չգտանք, հրես դահիճները պատրաստ սպասում են, բոլորիդ գլխները կթռցնեմ։

Խոսքը վեր ա ունում ամենահասակով ու ամենափորձված սինոդապետը.

— Թագավորն ապրած կենա,— սկսում ա նա իր ճառը... Թագավորը նրա խոսքը կտրում ա.

— Քու տունը չքանդվի,— ասում ա,— ես էլ ո՞նց «ապրած» կենամ, որ խազինեն լափ դար ու դատարկ ա, դուք էլ մի խելքը գլխին բան չասեցիք, թե էս էշը ո՞նց ենք ցեխիցը հանում։

— Դե հենց իմ ուզածն էլ էն ա, որ իմ թագավորը ապրած կենա,— ասեց սինոդապետը,— դրա համար ա, որ խնդրում եմ իրավունք տաս խոսքս թամամացնեմ, թե հավան կացար հու լավ, թե հու չէ՝ գլուխս կտրիլ տու։

— Կարճ կտրի,— վրա բերեց թագավորը,— երկար ճառի աչքակապություն չանես, ասելիքդ պարզ ասա, որ էշի գլուխն էլ հասկանա, պոչն էլ։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա սինոդապետը,— արի մի էս տեսակ կարճ ու, ոնց որ դու հրամայեցիր՝ էշի գլխին էլ, պոչին էլ հասկանալի հրաման գրի. ում անունը Մահմադ լինի՝ հինգ ոսկի տա։ Ում կնկա անունը Ֆաթմա լինի՝ հինգ ոսկի տա։ Ում մի էշ ունենա, նա էլ հինգ ոսկի տա։ Ով փինաչի լինի՝ նա էլ հինգ ոսկի տա։ Ով որ քաչալ ա` նա էլ։

— Ապրի մեր սինոդապետը,— ձեն տվին աջից ու ձախից,— նրա խելքը մեզ համար, ոնց որ արեգակը՝ մթնագիշերին։

— Հալբաթ որ,— ասեց թագավորը,— հալբաթ որ, երկրիս ու ժողովրդիս գլխին ես եմ բազմած, ամա հայտնի բան ա, որ իմ աջ ու ձախ ձեռներս իմ նազիրներն ու վեզիրներն են, իմ աջ ու ձախ տեսնող աչքերս՝ իմ պալատականներն ու սինոդականները։ Ապրի իմ սինոդապետը, էս անգամ էլ նա տերությանս էշը ցեխի միջիցը հանեց։ Դե, մինչև հրամանը կգրվի, էկեք մեր սինոդապետի պատվին մի չավ քեֆ անենք, նոր էգուցվանից թող հրամանը ուժի մեջ մտնի։

Նստում են քու հավանած քեֆն ու ուրախությունը անում, որ էս անգամ էլ կառավարության էշը ցեխիցը դուրս քաշեցին։

Էգսի օրը, հարկ հավաքողները ճամփա են ընկնում, ամենը երկրի մի կողմի վրա։ Մին էլ տեսնում են հրես մի փինաչի, ասում են.

— Էս քո՞ւ դուքանն ա։

Ասում ա.

— Հա։

Ասում են.

— Դու փինաչի՞ ես։

Ասում ա.

— Հա, էս ա հինգ տարի ա փինաչություն եմ անում։

Ասում են.

— Թագավորի հրամանն ա, ով որ փինաչի ա, պետք ա հինգ ոսկի հարկ տա։

Սա ղալմաղալ ա անում.

— Ես կարալ չեմ, որդիա՞ն տամ էդքանը։– Ամա որ տեղը նեղանում ա, սա կնկանը կանչում ա. —Ֆաթմա,- ասում ա,– գնա մի հինգ ոսկի բեր, տանք, սրանք ռադ լինեն՝ կորչեն։

Հարկ հավաքողը ասում ա.

— Էս ո՞վ ա։

Ասում ա.

— Իմ կնիկն ա, ո՞վ ա։

Հավաքողը թե.

— Մոլլեն կհաստատի՞, որ սա քու կնիկն ա։

— Ի՞նչ ես ձութի պես կպել ինձանից պոկ չես գալի, իմ կնիկն ա, բա հո քունը չի։

— Պա հո՜,— ասում ա հարկահավաքը,— թագավորի հրաման ա, ում կնկա անունը Ֆաթմա լինի, հինգ ոսկի էլ պետք ա նա տա։

Մարդը ձեն ա տալի թե

— Ֆաթմա ջան։

Կնիկը էն տեղից.

— Էս ա, Մահմադ ջան, հրես կբերեմ։

Ասում են.

— Անունդ Մահմադ ա՞։

Ասում ա.

— Հա։ Ասում են.

— Հինգ ոսկի էլ դրա համար տուր։

— Ֆաթմա ջան,— ասում ա կնկանը,— տասնհինգ ոսկի բեր։

— Մահմադ ջան,— ասում ա կնիկը,— կացի էշը կապեմ բերեմ։

Ասում են.

— Քո՞ւ էշն ա։

Ասում ա.

— Հա,

Ասում են.

— Թագավորի հրամանն ա՝ հինգ ոսկի էլ էշիդ համար տուր։

— Հարուստ մարդ ես,— ասում են,— այ մարդ, համ փինաչի ես, համ անունդ Մահմադ, համ կնկանդ անունը՝ Ֆաթմա, համ էշը դռանդ կապած՝ էլ ի՞նչ ես ուզում։
Մահմադի սիրտը քիչ ա մնում, թե տրաքի.

— Տո անհավատներ,— ասում ա,— բա դուք խիղճ ու նամուս չունե՞ք։ Դե որ եկել եք, էնա միանգամից ինձ մորթեք ու կաշիս մաշկեք տարեք, որ ձեր խազինեն հարստանա։ Թքած ձեր նամուսին,— ասում ա ու փափախը գետնովն ա տալի։

Սրանք տեսնում են, որ սա քաչալ ա, ասում են.

— Թամամ, որ բախտդ բերել ա, Մահմադ, մարդն էլ միանգամից հինգ հարկ կարենա տա ։

Նստացնում են փինաչուն իրա էշի վրա, քաղաքում ման ածում, հետն էլ ձեն տալի.

— Այ ժողովուրդ, թամաշ արեք էս պատվական մարդուն, սա իրա փինաչի տեղովը, միանգամից հինգ հարկ ա տալի, իրա ունեցած հինգի դիմաց քսանհինգ ոսկի ա տվել խազինին։

Կնիկը նստում ա ծնկներին խփում, մազերը փետում, էրեսը ճանկռոտում, վայ տալի իր գլուխը։

— Իրեք տարի, կես կուշտ, կես քաղցած, հավաքել էի, սև փողերից իրար գցել, ոսկի շինել, թե ինչ ա մի քիչ տակն ու վրաններս կարգի գցենք, բան-ման առնենք։ Վեր կաց, այ մարդ, գնանք էս մեր գեղիցը։

Մահմադն ու Ֆաթման հավաքում են իրանց ելած-չելածը, բարձում էշին ու փախչում։ Որ դուրս են գալիս գեղիցը, Ֆաթման ասում ա.

— Մահմադ, հլա մի համբերի, մի խոսք ունեմ ասելու թագավորին։

Այ թագավոր, աստվածանից եմ խնդրում, որ դու քո տանը լավ օր չտեսնես քու կնանոնցիցը...

Էստեղ փինաչու կնիկը մի զարհուրելի անեծք ա ղրկում թագավորի կնանոնց գլխին։ Քանի որ անիծողը հալալ կաթնակեր, չարքաշ մարդու կնիկ, մարդուն շատ սիրող ու հավատարիմ Ֆաթման ա լինում, աստվածը տեղն ու տեղը կատարում ա նրա խնդիրքը։
Թե ի՞նչ էր նրա անեծքը, էդ կիմանաք էս մի հեքիաթիցդ։

__________________

14. ԻՐԵՔ ԿՆԿԱ ԽԱՍԻԱԹԸ

Էն անխիղճ ու անսիրտ թագավորին աստված պատժում ա, իրեք կնիկ ա տալի, մեկը մեկելիցը բեթար։ Դրանցից ամեն մեկը մի ուրիշ տեսակ խասիաթ ա ունենում. մինը` գող, մինը, հեռ լսողանց, բոզ, էն մինն էլ` իրա ասած, լեզվանիկ, անամոթ, լիրբ ու այասզ։ Խեղճ թագավորը չի կարում ս րանց հախիցը գա։ «Էլ ի՞նչ թագավոր եմ,— ասում ա,— որ կնանիքս ինչ ուզում են, խաղում են գլխիս։ Ժողովրդին հարկերի տակ ճկռացնում եմ, չոքացնում, գլխներին պոպոք եմ ջարդում— ամեն տեղ խոսքս անց ա կենում, ամա էս իմ կնանոնց ձեռին կրակն եմ ընկել»։

Մի օր էս թագավորը գնում ա իրա հողերը ման գալու, տեսնում ա, որ իրա ռանչպարներից մեկը համ իր բանն ա անում, համ էլ հետը՝ հանդի էս ծերին էլ ա պար գալի, էն ծերին էլ։

Չէ՞ որ ամեն մարդ իրա դարդը լաց կլի, էս թագավորն էլ իրա դարդի հետ ընկած, ուզում ա իմանա, թե էս ռանչպարը ի՞նչ տեսակ կնիկ պետք ա ունենա, որ համ հանդի էս ծերին ա պար գալիս, համ էն ծերին։

Դերվիշի շորեր ա հագնում, գալիս էդ ռանչպարի տունը, կնիկը տանն ա լինում, թե.

— Ղոնախ չեք ընդունի՞։

— Ղոնախն աստծունն ա,— ասում ա կնիկը։

Թագավորը սպասում ա մինչև ռանչպարը գալիս ա տուն։ Նոր կնիկը պատրաստություն ա տեսնում։ Էս կնկանը ցորեն հաց թե չի ունենում, ցորեն լեզու ա ունենում։ Գնում ա ջուր ա բերում, էս դերվիշի ոտն ու ձեռը լվանում, հաց ա շինում, հաց տալի, պատվով ճամփու գցում։

Թագավորը գալիս ա իր պալատը, մեկ էլ առավոտը հրամայում ա իրա նազիր-վեզիրին.

— Գնա, էս սհաթիս էն ռանչպարին ու իրա կնկանը բեր ինձ մոտ։

— Թագավորն ո՞վ` ես ո՞վ,— ասում ա ռանչպարը,— ամա ինչ էլ որ լինի, պետք ա գնանք, թագավորի հրաման ա։

Էս ռանչպարը իրա կնկանը վեր ա ունում, նազիր-վեզիրի հետ գալիս կանգնում թագավորի առաջին։

Թագավորն ասում ա.

— Ես իրեք կնիկ ունեմ, դու՝ մինը, իմ իրեք կնիկը տալիս եմ քեզ, դու քու մինը ինձ պետք ա տաս։ Դրանց հետ ես քեզ բոլ-բոլ ոսկի կտամ, որ տանես քեզ համար տներ շինես, քու կնանոնց հետ մարդավարի ապրես։

Ռանչպարը մի քիչ չեմ ու չում ա անում, ամա թագավորի հրամանն ա, ի՞նչ կարա անի, վեր ա ունում էդ թազա իրեք կնկանը, ճամփա ա ընկնում, գալիս ա հասնում մի գետի։ Շորերը հանում ա, որ իրա կնանոնցը անց կացնի։ Առաջ շալակում ա գող կնկանը, գալիս ա կանգնում գետի մեջտեղը։

— Դու ի՞նչ փեշակի ես,— հարցնում ա ռանչպարը,— դուզն ասա, թե քեզանից խելքս բան կտրեց` անց կկացնեմ։

— Էս գլխից քեզ խոստովանեմ,— ասում ա կնիկը,— ես գող եմ. ինչքան ուզում եմ գողությունից ձեռ քաշեմ չեմ կարում։

— Հա՞-ա, չես կարո՞ւմ, վնաս չունի, գողին էլ ա ճար լինում, — ասում ա ռանչպարը, սրան թողում ա գետի էն էրեսին, հիմի գալիս ա շալակում հեռ լսողանց` բոզ կնկանը։

Հենց որ հասնում ա գետի մեջտեղը.

— Քու ցավիդ անունն ի՞նչ ա,— հարցնում ա ռանչպարը։

— Ես,— ասում ա կնիկը,— հեռ լսողանց՝ բոզ եմ, իմ փեշակը՝ բոզությունն ա, ինչքան ուզում եմ էդ բանը չանեմ՝ չեմ կարում, սիրտս ուզում ա։

— Հա՞-ա, չես կարո՞ւմ, սիրտդ ուզու՞մ ա, վնաս չունի, քեզ էլ մի ճար կլինի,— ասում ա ռանչպարը,— ու սրան էլ գետը անց կացնում։ Հիմի հերթը հասնում ա լեզվանիկին։

— Ասա տեսնեմ, դու ի՞նչ պտուղ ես,— գետի մեջտեղը կանգնած հարցնում ա ռանչպարը։

— Դե, որ գողն ու հեռ լսողանց՝ բոզը առանց ամաչելու ասեցին իրենց փեշակը, ես ի՞նչ ունեմ ամաչելու։ Ես մի անմեղ խասիաթի տեր եմ, այասզ եմ, լեզվանիկ, իսկական մկրատ եմ, ինչ որ ասեմ, դու էնպես պետք ա կատարես։

— Հա՞-ա,— ասում ա ռանչպարը,— դե որ դու այասզ ես, մկրատ, քեզ ճար չի լինի,— ասում ա ու էդ կնկանը գցում ա գետը։ Կնիկը էնա խեղդվում ա, ամա իրա խոսքից ետ չի կանգնում։ Ջրիցը հանում ա էրկու մատը, շանց ա տալիս, որ ինքը մկրատ ա, իրա խոսքիցր ետ չի կանգնի։

— Աստված քեզ հետ,— ասում ա ռանչպարը,— գնա, ամա մեղքս գալիս են էս գետի ձկները, ի՞նչ օրը կդնես դու նրանց։

Վեր ա ունում իրա երկու կնկանը՝ գալիս ա տուն, ուստեք ա կանչում, երկու կնկա համար էրկու ջոկ օթախ շինել տալի։

Գող կնկա համար ընենց օթախ, որ էրկու պատուհան ունենա, իսկ, հեռ լսողանց, բոզի համար՝ էրկու դուռ։ Գողը հարցնում ա.

— Այ մարդ, էս պատուհանները ինչի՞ համար ես շինել տվել։

— Նրա համար,— ասում ա մարդը,— որ եփ որ գողություն անես, գողացածդ մի պատուհանիցը մեկելը տանես, ես քու արածը չտեսնեմ։

Հմի էլ, հեռ լսողաց, բոզն ա հարցնում.

— Այ մարդ, էս էրկու դուռը ինչի՞ ես շինել տվել։

Մարդն ասում ա.

— Որ ուրիշ մարդ գա քու մոտ՝ մի դռնովը ընդունես, մեկելովը ճամփու դնես։ Աչքս արածդ տենա ոչ, թե չէ կռիվ-ղալմաղալ կընկնի։

Էս կնանիքը մարդու խոսքերը լսելուց հետո ասում են իրար.

— Հերիք ա, բոլ էլավ, լավն էն ա խելքի գանք, ուրիշ պատվական կնանոնց նման ապրենք մեր պատվական մարդու հետ։

Կնանոնցից մինը տան թադարեքն ա տեսնում, ամեն բան եփում-թափում, մեկելը՝ եզներն ու անասունը տեղավորում, գոմը ավլում, քերում, ջուր տաքացնում, մարդու ոտն ու գլուխը լվանում։

Ռանչպարը, առաջ թե մենակ հանդի էս ծերին ու էն ձերին էր պար գալիս, հիմի հանդի մեջտեղումն էլ ա պար գալիս։

Մի օր թագավորը մտածում ա՝ տենաս էն խեղճ ռանչպարը ի՞նչ օրումն ա էն իմ անիծված կնանոնց ձեռին։ Իրիկունը դերվիշի շորեր ա հագնում, մտնում ա ռանչպարի տուն.

— Ղոնախ չե՞ք ընդունի,— ասում ա։

— Ղոնախն աստծունն ա,— ասում են ռանչպարի կնանիքը, ամա թագավորին չեն ճանաչում։

Ռանչպարն էլ էնա տուն ա դալիս, էս ղերվիշ-թագավորս տեսնում ա, որ կնանիքը դուրս վազեցին, մինը եզներն ու անասունն ա տեղը քշում, մինը մարդին ծառայում, բերում առոք-փառոք թախտին նստացնում։

Հաց ուտելու վախտը դերվիշ-թագավորն ասում ա.

— Ռանչպար ախպեր, լսելով քեզ իրեք կնիկ ես ունեցել, բա հիմի ինչի՞ են էրկուսը։
Ռանչպարը գլխի ա ընկնում, որ սա թագավորն ա, ահ ու դող ընկած ասում ա.

— Թագավորն ապրած կենա, քեզանից թաքցնեմ, աստծուցն ո՞նց թաքցնեմ, էն մի կնիկը լաչառ-լեզվանիկ էր, գցեցի գետը, ջուրը տարավ կորցրեց։

— Շատ լավ ես արել, ռանչպար ախպեր,— ասում ա թագավորը,— էդ տեսակ կնիկը կարող ա մարդուն գժվացնի ու մարդասպան դարձնի։ Շատ լավ ես արել։ Հիմի, ռանչպար ախպեր, արի ծուռը նստենք՝ դուզ խոսենք։ Դու էդ ի՞նչ տեսակ մարդ ես, որ կարեցար իմ գող ու հեռ լսողանց, բոզ կնանոնցը խելքի ու նամուսի բերել։

— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա ռանչպարը,— մեկ, որ խելոք մարդը կնկանը էրես չի տա՝ կնանիքը շատ էրես առած են էլել։ Մեկել, որ ոչ աշխատանքի համ են իմացել, ոչ էլ ջրի պես ծախսած փողի հաշիվն են գիդացել, թագավորական խազինեն ոնց որ քեֆները տվել ա՝ կերել են ու խարջել։ Վրա իրեքն էլ, կասեմ, էն տղամարդը, որ պսակվում ու կնիկ ա տուն բերում, կնկա հետ շատ համբերություն պետք ա ունենա։ Մեր պապերն ասել են. տան մեծի մի աչքը քոռ, մի ականջը՝ խուլ պետք ա լինի։ Հիմի, ես ու դու մեր տան մեծերն ենք. ամեն բան չպետք ա տեսնենք, ամեն բան չպետք ա լսենք։ Կնկա հետ զոռով ու զարբով չեն խոսիլ՝ սիրով ու խաթրով մեկի տեղը տասը անիլ կտաս։ Կնկանը որ հավատաս ու սիրես՝ նա էլ քեզ կսիրի ու հավատարիմ կլինի։

— Խելոք ես ասում, ռանչպար ախպեր, ես հենց գիտեի, որ թագավոր եմ, կհրամայեմ՝ ինձ կսիրեն։ Չէ, սերը սրտից պետք ա լինի։ Պարտական եմ քեզ, որ կնանոնցս խելքի ես բերել, նրանց հետ հիմի ես էլ խելոքացա։ Դե, արի, ռանչպար ախպեր, իմ ապրանքը՝ էրկու կնիկս, ետ տուր ինձ, ես քեզ ետ կտամ քունը։ Վախիլ մի, քու հալալ կաթնակեր կնիկը իմ պալատումը խարաբ չի էլել։
Դե, թագավորի հրամանն ա, կարա՞ս չկատարես, էն րոպեին գլուխդ կֆռռա։ Բա՜։

__________________