Կարծել, թե միայն քաղաքական, տնտեսական կամ դասակարգային շարժումները կարող են համարվել ընկերային (սոցիալական), անշուշտ սխալ է, քանի որ բոլոր այն գաղափարական շարժումները, որոնք ի վիճակի են փոփոխություններ առաջ բերել անհատների ու հասարակությունների կենցաղի ու հարաբերությունների մեջ, անտարակույս ընկերային են: Ուստի բոլոր մեծ կրոնները նաեւ ընկերային շարժումներ են, քանի որ անջնջելի դրոշմ են դրել (եւ շարունակում են դնել) մարդկության ընկերային կյանքի վրա: Եվ, թերեւս, ոչ մի գաղափարախոսություն կամ ուսմունք այնքան մեծ փոփոխություններ ու հեղաշրջումներ չի առաջացրել անհատի ու հասարակության կյանքում, ինչքան Հիսուս Քրիստոսի Ավետարանով քարոզված վարդապետությունը: Այդ վարդապետությունը եկավ վերացնելու սեռային, ազգային, լեզվական ու մշակութային տարբերազատումներն ու ստորադասումները, ամոքելու մարդկանց ցավերն ու վշտերը, լուսավորելու խավար սրտերն ու մտքերը, ոգորելու հավասարության, ներողամտության, եղբայրության ու սիրո ոգով եւ գոտեպնդելու գերագույն փրկության հույսով: Եվ այս հիրավի տիեզերական շարժումն իր սկիզբն առավ Հիսուս Քրիստոսի Ծնունդով, որ, սակայն, պատահական մի դիպված չէ` տեղի ունեցած ժամանակի պատահական մի պահի: Երբ մի հետադարձ հայացք ենք ձգում մարդկության անցած ուղու վրա, տեսնում ենք, որ պատմության մեծագույն իրադարձությունը մարդկության մեծագույն դեմքի Ծնունդն է, երկնքի ու երկրի Արարչի, անժամանակի ու անսահմանի հայտնվելը ժամանակի ու տարածության մեջ, որով ողջ համաշխարհային պատմությունը կիսվում է Հիսուս Քրիստոսի անձի շուրջը` նախքան Քրիստոս եւ Քրիստոսից հետո: Նախքան Քրիստոս պատմությունը նախապատրաստություն է նրան ընդունել եւ հասկանալ կարողանալու համար, իսկ Քրիստոսից հետո` նրա քարոզածը յուրացնելու եւ կյանքի վերածելու ճիգ: Նախապատրաստական ընթացքն առավելապես տեղի ունեցավ երեք ոլորտներում` հոգեւոր-կրոնական, մտավոր-իմացական եւ վարչաաշխարհագրական: Իհարկե, այս երեք ոլորտներում էլ տեղի ունեցող գործընթացները սերտորեն պայմանավորված էին միմյանցով, այնուհանդերձ դրանց սահմանները խիստ որոշ են, եւ եթե առաջինը հիմնականում ընթանում էր հրեական միջավայրում, ապա վերջին երկուսը` հեթանոսական` այսպիսով կրելով համամարդկային բնույթ:

__________________

Եկեղեցին Հայկական ծննդավայրն է հոգուս... (Վ. Թեքեյան)