VIP Forums Muzblog Chat Games Gallery. Форум, муздневники, чат, игры, галлерея.

Закон РА "Об отношениях между Республикой Армения и Святой Апостольской Церковью Армении".


"В законе мы предлагали уравновесить обязанности государства и Святой Апостольской Церкви Армении, но наше предложение не прошло", - заявила, отвечая на вопросы "ГА", начальник Управления по делам нацменьшинств и религии в правительстве РА Грануш Харатян
,передает газета «Голос Армении».

- Грануш Сергеевна, недавно в третьем чтении был принят Закон РА "Об отношениях между Республикой Армения и Святой Апостольской Церковью Армении". Во-первых, немного сбивает с толку формулировка "Айастаняц Сурб Аракелакан Екехеци", утвержденная также в измененном варианте Конституции РА. Мы можем поставить знак равенства между понятиями "Святая Апостольская Церковь Армении" и "Армянская Святая Апостольская Церковь"?

- Дело в том, что изначально мы настаивали на четкой юридической формулировке термина "Айастаняц", ибо, как вы справедливо заметили, не совсем понятно, можно ли поставить знак равенства между этими двумя определениями. Далее в законе говорится о Католикосе Всех Армян и не ясно, является ли Католикос главой Апостольской Церкви Армении или Армянской Апостольской Церкви. К сожалению, в законе немало подобных терминов, которые не имеют четкой юридической констатации или хотя бы уточнения. На мой взгляд, такие нестыковки могут в будущем породить разного рода юридические проблемы. Правда, в окончательном варианте закона внесено определенное уточнение, заключающееся в том, что РА признает Святую Апостольскую Церковь Армении как национальную Церковь с центром в Первопрестольном Эчмиадзине, Киликийским Католикосатом и патриархатами в Константинополе и Иерусалиме. Более или менее понятно, но все равно, если нет юридической формулировки понятия "Айастаняц", то остаются общие академические подходы и историографическое применение терминов, которые, однако, далеко не всегда ставят знак равенства между понятиями Святая Апостольская Церковь Армении и Армянская Святая Апостольская Церковь. Так что вопрос, собственно, остается открытым.

- В чем была необходимость принятия закона, регулирующего отношения государства и Церкви?

- Признаться, на мой взгляд, особой необходимости в принятии подобного закона не было. Но так как в Конституции РА закреплена роль Святой Апостольской Церкви Армении в идентичности и историческом развитии армянского народа и далее одним абзацем говорится о том, что отношения государства и Церкви могут регулироваться отдельным законом, то на нынешнем этапе приведения законов в соответствие с Конституцией было решено принять и данный закон. Между тем действующий с 1991 года Закон РА "О религии и совести", хоть и нуждается в усовершенствованиях, в принципе до сих пор достаточно успешно регулирует вопросы, касающиеся религии и религиозных организаций.

- Между государством и Армянской Апостольской Церковью несколько лет назад, если не ошибаюсь в 2000 году, было подписано "Намерение о соглашении". В чем причина того, что вопрос столь долго висел в воздухе, не обретая черты конкретного соглашения, и закон, регулирующий отношения между государством и Церковью, принят только сегодня?

- Обе стороны долго работали. Кстати, один из пунктов подписанного документа сразу нашел реальное применение в жизни - речь идет об издании учебников по истории Армянской Апостольской Церкви и изучении этого предмета в школах. Что же касается вашего вопроса, то, думаю, немалую роль в том, что процесс подписания соглашения затянулся на несколько лет, сыграл факт упразднения Комитета по религии, то есть соответствующего государственного органа, уполномоченного заниматься вопросами религии. Когда в структуре правительства РА было сформулировано Управление по делам нацменьшинств и религии, мы начали работу над общей концепцией религиозной политики Армении, собираясь опубликовать эту концепцию, провести широкомасштабные публичные обсуждения и, опираясь на все "за" и "против", прийти к некоей согласованной политике в области религии.

- И что с ней стало, с этой концепцией?

- Она уже готова. Что касается публичных обсуждений, то, мне кажется, будет правильнее начать их после завершения парламентских выборов в Армении - в спокойной от политического ажиотажа обстановке.

- Получается несколько нескладно - закон, регулирующий отношения Церкви и государства, уже принят, а концепцию еще собираемся обсуждать. Казалось бы, законы должны разрабатываться и приниматься как раз на основе концепции, а не наоборот.

- Да, действительно получается несколько нескладно. С другой стороны, ведь концепция касается не только нашей Святой Апостольской Церкви, но и охватывает широкий спектр вопросов, касающихся религиозной жизни в целом, прав религиозных организаций, прав верующих и граждан, не причастных к какой-либо религиозной практике. Конечно, было бы правильнее сначала обсудить и принять концепцию, но мы не вправе запрещать Национальному Собранию принимать тот или иной закон. Между тем мы в свою очередь тоже серьезно работали над предложенным законопроектом "Об отношениях между РА и Святой Апостольской Церковью Армении" и внесли свою лепту, равно как и многие другие ведомства (в том числе Министерство юстиции РА) , через которые прошел законопроект.

- Какой была реакция?

- Разной. Было множество возражений по тем или иным статьям, поправки, переформулировки, были показаны противоречия этого законопроекта с уже действующими законами Армении. В итоге закон, принятый в третьем чтении, во многом отличается от первоначального варианта.

- В чем ключевые отличия?

- К примеру, первоначально в законопроекте была статья, утверждающая, что в случае совершения духовным лицом преступления правоохранительные органы немедленно должны поставить об этом в известность главу соответствующей епархии или руководство Церкви. Если речь шла о епископе, оказавшемся не в ладах с законом, то в известность должен был быть поставлен Католикос Всех Армян. На мой взгляд, подобный пункт в законе был абсолютно неприемлем. Во-первых, никаких юридических последствий он иметь не мог, зато с моральной точки зрения мог вызвать крайне негативную реакцию в обществе. И она была бы справедливой. Если мы исходим из посылки, что наше общество в целом защищено, то эта защищенность касается и духовенства, ну а если общество не защищено, то почему особые привилегии должны защищать духовенство? В моральном плане это неправильно не только по отношению к рядовым нашим согражданам, но в первую очередь по отношению к тому же духовенству. В третьем чтении этот пункт был снят.

- В первоначальном варианте закона, помнится, был пункт, по которому отчуждение или перенос части принадлежащих государству исторических, культурных и т. д. ценностей, наследником которых является наша Церковь, могло иметь место только с ее согласия. А что подразумевается под духовным, культурным, историческим, документальным наследием Церкви? Храмы, монастыри, манускрипты и т. д. ? И кто может определить, какой из памятников является наследием Святой Апостольской Церкви Армении, а какой нет?

- Это один из пунктов, против которого мы выступали. По сути ничто, созданное в нашем историческом прошлом, не может быть причислено к кому-то индивидуально или к какому-то институту - будь то государственная инстанция, церковь и т. д. , ибо речь идет о всенародном богатстве и достоянии. Мы не вправе определять, кому это принадлежит морально, а уж тем более юридически. В самом деле, что значит культурно-историческое, духовное, документальное наследие Церкви, принадлежащие ей ценности? Если немного впасть в гротеск, то можно привести в пример армянский алфавит. Кому он принадлежит? Алфавит создал Месроп Маштоц - лицо духовное. Ну предположим, алфавит мы зачислим за Церковью - что из того? Кстати, во втором чтении этот пункт выглядел еще хуже - речь шла даже не о наследии Церкви, а о созданных ею культурно-исторических, духовных и пр. ценностях.

А как определить, что именно создано Церковью? Предположим, речь идет о монастыре, построенном архитекторами по заказу какого-либо княжеского рода. Создано это Церковью или нет? Выходило, что в каждом отдельном случае надо обращаться к историографическим источникам, дабы определить, создан тот или иной памятник Церковью или нет? И какие юридические последствия это будет иметь? В последнем чтении по данному пункту произошли изменения: государство вправе только поставить Церковь в известность, когда речь идет о переносе или отчуждении части культурно-исторических, духовных, документальных ценностей Церкви, являющихся собственностью государства, а список ценностей утверждается правительством РА после предварительного обсуждения с Церковью. Это хоть какое-то решение проблемы.

- В окончательном варианте закона особым пунктом избранному Католикосу Всех Армян президент Армении дарует армянское гражданство, если он не является гражданином РА. Как вы прокомментируете данный пункт? Какая, собственно, разница, является ли духовный лидер армянства, две трети которого к тому же проживает за пределами Армении, гражданином РА или нет?

- На мой взгляд, подобного пункта вообще не должно было быть - ни принудительного принятия гражданства РА (так звучала статья в первом чтении) , ни его принятия в качестве дара. Я просто не вижу в этом юридического смысла. Кроме того, в Конституции Армении черным по белому записано, что Церковь отделена от государства и государство не вмешивается во внутренние дела Церкви. Пусть бы Церковь сама решала, должен ли Католикос Всех Армян стать гражданином Армении, а не закон.

- Предоставляются ли Святой Апостольской Церкви Армении законом какие-либо льготы по сравнению с другими религиозными организациями, действующими в Армении?

- По вновь принятому закону государство ныне будет выделять средства из госбюджета, направляя их на сохранение и развитие культурно-исторических, духовных очагов - музеев, библиотек, архивов и т. д. , предварительно согласовывая эти вопросы с Апостольской Церковью Армении. Это единственная льгота, и очень важная, нужная статья, ибо речь идет о сохранении и умножении не только культурно-исторических ценностей, являющихся собственностью Церкви, но и общенационального культурного достояния, о содействии научным исследованиям и т. д. Но, на мой взгляд, если государство берет на себя столь конкретные обязательства, то и Церковь должна сделать то же самое. В законе на государство ложится фактически одностороннее обязательство перед Церковью. Государство должно ставить в известность Церковь, если речь идет об отчуждении той части ее культурно-исторического наследия, которая является собственностью государства.

При этом если Церковь отчуждает, дарит и т. д. находящиеся в ее собственности ценности, то она не ставит об этом в известность государство. К примеру, до сих пор никто не может сказать, где находятся уникальные средневековые миниатюры, которые в 60-х годах прошлого века были опубликованы в списке ценностей, являющихся собственностью Иерусалимского патриархата. После этого ни один исследователь, побывавший в Иерусалиме, не смог их увидеть. Об Иерусалиме в Англии были опубликованы книги и армянская страница в них осталось открытой, ибо, по свидетельству ученых, Иерусалимский патриархат никаких сведений не предоставляет. Эти миниатюры с свое время были сняты с продажи на аукционе Сотби - их запретили продавать. Дальнейшая их судьба неизвестна. Между тем, если это общенациональное достояние, то мы вправе знать, где они находятся. Мы предлагали в законе уравновесить обязанности государства и Апостольской Церкви Армении в этом плане. Но наше предложение не прошло.

- Какие изменения произойдут с принятием закона, регулирующего отношения государства и Святой Апостольской Церкви Армении? И как, каким образом эти изменения коснутся наших сограждан в их повседневной жизни?

- Во-первых, в госбюджете 2008 года уже будут предусмотрены расходы по части обязательств государства перед Церковью. Далее: по данному закону брак, заключенный Церковью, сразу признается государством. Равно как и развод. Если Церковь аннулировала брак, государство такой развод признает. Это не заменяет гражданскую процедуру регистрации брака или развода, но в моральном плане это достаточно важный пункт. Разумеется, речь идет о добровольном желании людей венчаться в церкви или разводиться. Государство не требует, а признает церковный брак и развод.

- Стало быть, заявление в загс уже не надо подавать, если в церкви состоялась церемония венчания?

- Честно говоря, я пока не знаю, как данный пункт закона отразится в существующих нормативных документах и в какой их части произойдут изменения.

__________________
Бог мой, как велико созвездие храбрецов на небосклоне нашей истории.
И как ослепительно их сияние. Увенчаны все, у всех есть шрамы славы.
В зрачках у них молнии, гнев, горечь.
Не осталось, почти не осталось в мире рода, который бы не узнал силу нашей руки.
Г. Нждеh

Judica, Domine, nocentes me: expugna impugnantes me.
Confundantur et revereantur quaerentes animam meam.

Амиго, Ձեր բացած թեմային որոշակիորեն առնչվում է նաև այս հոդվածը: Ես առայժմ զերծ կմնամ մեկնաբանություններից` սպասելով ուրիշների արձագանքներին (եթե իհարկե դրանք կլինեն ):

Կրոն եւ քաղաքականություն

Վահան ԻՇԽԱՆՅԱՆ | Մարտ 9, 2007

Հայ Առաքելական եկեղեցին պետք է լինի նաեւ պետակա՞ն եկեղեցի

Հայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցու հարաբերությունների մասին օրենքը, որ ընդունվեց անցյալ շաբաթ, իրավապաշտպանները համարում են այլ կրոնական կազմակերպությունների նկատմամբ խտրականության խորացում: Այդ օրենքով մի շարք արտոնություններ են տրվում Առաքելական եկեղեցուն. պետական բյուջեով աջակցություն, իրավունք մասնակցելու եկեղեցու պատմություն առարկայի դպրոցական ծրագրերի մշակմանը, կրթական հաստատություններում կրթական ծրագրերի իրականացմանը:

Բացի այդ, եկեղեցու պաշտոնական հաղորդագրությունները ԶԼՄ-ները պետք է հրապարակեն անփոփոխ, պետությունը ճանաչում է Առաքելական եկեղեցում կատարված ամուսնությունները եւ ամուսնալուծությունները, հարկից ազատվում է եկեղեցական ծիսական նշանակության առարկաների արտադրությունն ու իրացումը, խոստովանահայրը որպես վկա չի կարող հարցաքննվել այն հանգամանքների մասին, որոնք հայտնի են դարձել խոստովանություն ընդունելիս:

Մյուս կրոնական կազմակերպությունները զուրկ են մնում այս իրավունքներից ու արտոնություններից: Օրենքը անմիջական հետեւանքն է 2005 թվականին ընդունված սահմանադրական փոփոխությունների դրույթի, որով ճանաչվում է Առաքելականի բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգեւոր կյանքում, ազգային մշակույթի զարգացման եւ ինքնության պահպանման գործում:

Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանը ասում է, որ այս օրենքով եկեղեցուն, փաստորեն, տրվում է նախարարության կարգավիճակ, եւ տպավորություն է առաջանում, որ երկիրը, որի Սահմանադրությամբ եկեղեցին անջատ է պետությունից, հեռանում է աշխարհիկությունից:

Եվրոպայի խորհրդի առաջ Հայաստանը պարտավորություն վերցրեց, որ վերացնի խտրականությունը կրոնական կազմակերպությունների միջեւ, սակայն, ըստ Իշխանյանի, այս օրենքով խտրականությունը ավելի խորացվեց:

«Բազմաթիվ քաղաքացիներ կան, որ անհավատ են կամ Առաքելական եկեղեցու անդամ չեն, ինչո՞ւ նրանց տված հարկերից պիտի Առաքելականին գումար հատկացվի,- ասում է նա: -Ինչո՞ւ պիտի եկեղեցու հաղորդագրությունը անփոփոխ հրատարակվի, իսկ ուրիշ կազմակերպություններինը` ոչ: Ինչո՞ւ միայն Առաքելականի ամուսնությունն է ճանաչում, իսկ մյուսներինը` ոչ: Ինչո՞ւ պիտի դպրոցում եկեղեցու պատմություն անցնեն, որ կարող է լինել հայ ժողովրդի պատմության մի մասը: Այս եւ մյուս արտոնությունները մի բան են ցույց տալիս. եկեղեցին այս օրենքով փոխհատուցվում է իշխանության կողքը լինելու եւ նրան պաշտպանելու համար»:

«Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության» կազմակերպության նախագահ Ստեփան Դանիելյանը ասում է, որ եթե այլ կրոնական կազմակերպությունները չօգտվեն նույն արտոնություններից ու իրավունքներից, ապա հակասություն կառաջանա Հայաստանի կողմից ստորագրված միջազգային փաստաթղթերի եւ օրենքի միջեւ: «Նախ` պետք էր խղճի ազատության մասին նոր օրենք ընդունեին համապատասխան եվրոպական կոնվենցիաների, որից հետո այդ օրենքի վրա հիմնված Առաքելական եկեղեցու եւ պետության հարաբերությունների վերաբերյալ օրենք ընդունեին, որտեղ արդեն չլիներ խտրականություն: Այժմ անհեթեթություն եղավ»,- ասում է նա:

Ըստ օրենքի` Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ եկեղեցին որպես ազգային եկեղեցի` Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին կենտրոնով: Իշխանյանի կարծիքով` դրանով անտեսվում է հեթանոս, կաթոլիկ, բողոքական հայերի շնորհիվ ստեղծված մշակույթը, եւ Հայաստանում գործող մյուս կրոնական կազմակերպությունների հավատացյալներին ազգից տարանջատում:

Իսկ Դանիելյանը ասում է, որ ազգային դրույթը հակասում է Ազգությունների մասին եվրոպական կոնվենցիային, որով ազգը քաղաքացու եւ պետության հարաբերությունների ձեւն է, ազգային պատկանելությունը` քաղաքացիություն:

Հայաստանի կառավարության Ազգային փոքրամասնությունների եւ կրոնի հարցերի վարչության պետ Հրանուշ Խառատյանը ասում է, որ որեւէ խտրականություն չի բերում այս օրենքը, եւ նրա 70 տոկոսը վերցված է «Խղճի ազատության մասին» օրենքից, որտեղ որոշ արտոնություններ տարածվում են նաեւ մյուս կրոնական կազմակերպությունների վրա:

«Բյուջեից ֆինանսավորումը չի վերաբերում կրոնական արարողություններին, հետեւաբար խտրականության հարց չէ, այլ վերաբերում է «Եկեղեցու սեփականությունը եւ ազգային մշակութային ժառանգության բաղկացուցիչ մասը հանդիսացող մշակութային հաստատությունների, հավաքածուների, թանգարանների, գրադարանների, արխիվների պահպանությանն ու հարստացմանը» (մեջբերում օրենքից): Այսինքն` այն, ինչ պատկանում է եկեղեցուն, նաեւ մեր ազգային մշակույթի մասն է ու կարող է գտնվել պետության հովանավորության ներքո»: Խառատյանն ասում է, որ օրենքով Առաքելական եկեղեցում կատարված ամուսնություններն օրինական են ճանաչվում, քանի որ եկեղեցին դիմել է, որ պետությունը դրանք ճանաչի, եթե այլ կրոնական համայնքներ էլ դիմեն նույն խնդրանքով, գուցե նրանց դիմումն էլ օրենքի ուժ ստանա:

Ըստ Խառատյանի, որը մասնագիտությամբ ազգագրագետ է, ազգային հասկացությունը ընդհանրապես խնդրահարույց է, եւ օգտագործվում է երկու իմաստով. մի դեպքում՝ այն հասկացվում է էթնիկական, մի այլ դեպքում` պետական:

Բացի այդ, նա ասում է, որ Հայ Առաքելական եկեղեցին ազգային որակելը այնքան էլ ճիշտ չէ, քանի որ հետեւորդները միայն հայերը չեն, Ադրբեջանում բնակվող ուդիները նույնպես առաքելական են:

www.armenianow.com

http://www.168.am/am/articles/9666-pr

__________________

Եկեղեցին Հայկական ծննդավայրն է հոգուս... (Վ. Թեքեյան)

Օրենքի շուրջ քննարկումները շարունակվում են: Ներկայացնում եմ մամուլում եղած արձագանքները:


ԻԶՈՒՐ ՄԻ ՈՐՈՆԵՔ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ԱՆՀԱՆԴՈՒՐԺՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Շահարկելով դավանելու իրավունքը

Երեկ ՙՀայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հարաբերությունների մասին՚ օրենքին նվիրված քննարկում էր կազմակերպել ՙԳործընկերություն հանուն բաց հասարակության՚ նախաձեռնությունը:
ՙՀայաստանի Հելսինկյան կոմիտե՚ ՀԿ նախագահ ԱՎԵՏԻՔ ԻՇԽԱՆՅԱՆԸ օրենքը ներկայացրեց մարդու իրավունքների տեսանկյունից: Սակայն մինչ իր բուն ասելիքին անցնելը, խոսքի ենթատեքստում գրեթե սպառնալիքով ՙհիշեցրեց՚ Հայաստանի պարտավորությունների մասին` Եվրոպայի խորհրդին անդամակցելիս:
Պարտավորությունների մեջ ՙՄարդու իրավունքներ՚ գլխի ՙԲ՚ կետում գրված է. ՙԵրաշխավորել, որ բոլոր եկեղեցիները կամ կրոնական համայնքները, մասնավորապես` նրանք, որոնք անվանվում են ոչ ավանդական, կարող են դավանել իրենց կրոնը առանց խտրականության՚, ասաց Ա.Իշխանյանը:
Ստիպված ենք հիշեցնել ՙԵհովայի վկաներ՚ ամբողջատիրական եւ քայքայիչ աղանդի ջերմեռանդ պաշտպան Ավետիք Իշխանյանին, որ պետության այդ պարտավորությունը վերաբերում է միայն եկեղեցիներին եւ կրոնական համայնքներին (կազմակերպություններին), բայց ոչ երբեք աղանդավորական կազմակերպություններին, որոնք Հայաստանում քիչ չեն:
Ավելորդ չենք համարում հիշեցնել նաեւ, որ պետության ստանձնած այդ պարտավորությունը վերաբերում է եկեղեցիների կամ կրոնական համայնքների կողմից թեկուզ առանց խտրականության, բայց իրենց կրոնը դավանելուն միայն: Ընդգծում ենք` դավանելուն միայն, ոչ ավելին: Եւ եթե ոմանք դավանելու իրավունքի տակ հասկանում են նաեւ ուրիշ իրավունքներ, կամ դավանելու իրավունքի շրջանակում փորձում են խցկել հոգեորսության, մարդկանց զոմբիացնելու, հասարակության հիմքը հանդիսացող ընտանիքները քայքայելու եւ նմանաբնույթ այլ իրավունքներ, ապա միանշանակ պարզ է, թե նրանք ո±ւմ են ծառայում` Աստծո±ւն, թե± սատանային:
Ա.Իշխանյանի համար ավելորդ չենք համարում նաեւ մեջբերել ՙդավանել՚ բառի բացատրությունը. ՙՈրեւէ կրոնի` դավանության հետեւել՚, ՙՈրպես հիմնական` ղեկավար սկզբունք ընդունել, իր դավանանքը համարել՚ (Արդի հայերենի բացատրական բառարան, ՙՀայաստան՚ հրատարակչություն, Երեւան, 1976, էջ 279):
Անցնելով օրենքի կետերին` ՀԿի նախագահն ասաց.
Օրենքի 2րդ հոդվածը բնույթով հռչակագրային է: Երկրորդ մասը հռչակում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու ինքնակառավարումն իր նվիրապետության սահմաններում: Արդյո±ք սա պետք է վերաբերի միայն Առաքելական եկեղեցուն, եւ մյուս եկեղեցիներին չպետք է վերաբերի, մասնավորապես, ասենք, Կաթողիկե եկեղեցուն կամ Ավետարանականին:
Անդրադառնալով օրենքի 6րդ հոդվածին` Ա.Իշխանյանը նշեց, որ դրա համաձայն, Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին իրավունք ունի կառուցել նոր եկեղեցիներ, գործող դարձնել պատմական հուշարձանի կարգավիճակ ունեցող եկեղեցիները: Այդ եկեղեցիների եւ պաշտամունքային այլ կառույցների պահպանությունը Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին եւ պետությունն իրականացնում են համատեղ:
Օրենքի դրույթը ներկայացնելուց հետո ՀԿի նախագահը հարցրեց, թե ճիշտ չէ±ր լինի, որ օրենքով այդ դրույթը վերաբերեր ոչ միայն Առաքելական եկեղեցուն պատկանող պաշտամունքային շենքերին, այլեւ մյուս եկեղեցիներին: Բանախոսը նաեւ կասկածում է. ՙԵւ արդյո±ք սրանով սահմանափակվում է մյուս եկեղեցիների` պաշտամունքային կառույցներ կառուցելու իրավունքը՚:
Շտապենք անհանգստացած իրավապաշտպանի կասկածները փարատել ու նրան հանգստացնել` օրենքի 6րդ հոդվածով եւ, ընդհանրապես, ամբողջ օրենքով չի սահմանափակվում ՙմյուս եկեղեցիների՚ իրավունքը: Օրենքը Հայաստանում գործող այլ եկեղեցիների, ինչպես նաեւ կրոնական կազմակերպությունների նկատմամբ ընդհանրապես չի պարունակում որեւէ սահմանափակող, արգելող նորմ կամ դրույթ: Նրանք կարող են իրենց համար կառուցել պաշտամունքային կառույցներ եւ օգտվել օրենքի 6րդ հոդվածով Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու համար սահմանված մյուս իրավունքներից նույնպես: ՙԽղճի ազատության եւ կրոնական կազմակերպությունների մասին՚ օրենքը, Քաղաքացիական օրենսգիրքը եւ, ընդհանրապես, Հայաստանի օրենսդրությունը նրանց տալիս են այդ իրավունքները:
Նույնը կարելի է ասել նաեւ օրենքի 2րդ հոդվածի առնչությամբ ՀԿի նախագահի մեջ ծագած մտահոգության, կասկածի կամ հարցի կապակցությամբ: Փաստն այն է, որ մեր պետությունը, Հայաստանի օրենսդրության համաձայն, ճանաչում է կրոնական կազմակերպությունների ինքնակառավարումն իրենց նվիրապետությունների սահմաններում: Կրոնական կազմակերպության ինքնակառավարման հիմնական փաստաթուղթը նրա կանոնադրությունն է, եւ եթե պետությունը գրանցումճանաչում կամ հաստատում է այդ կանոնադրությունը, նշանակում է, որ ճանաչում է նաեւ տվյալ կազմակերպության ինքնակառավարումը:
Չենք կարծում, թե իրավապաշտպան հանդես եկող սույն պարոնը Հայաստանի օրենսդրությանն անծանոթ է, հետեւաբար մնում է եզրակացնել, որ նրա հարցադրումները պարզապես ՙջուր պղտորելու՚ նպատակ ունեն:

ԱՐԹՈՒՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
http://www.hayashkharh.am/#?paperid=...id=47405&lang=

__________________

Եկեղեցին Հայկական ծննդավայրն է հոգուս... (Վ. Թեքեյան)

AZG Armenian Daily #049, 17/03/2007
Ընթացիկ

ՈՎՔԵՐ ԵՎ ԻՆՉՊԵՍ ԵՆ ԴԵՄ ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀԶՈՐԱՑՄԱՆԸ ԵՎ ԻՆՉՈՒ

ՍՈՒՍԱՆՆԱ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ

Երբ որեւէ մեկը դժգոհում է այս կամ այն քաղաքական քայլից, երեւույթից կամ իրավիճակից, մի ամբիոն է գտնում եւ սկսում է քննադատել այն: Ամբիոնների տարբեր տեսակներ կան, որոնց արձագանքի արդյունավետությունը եւս հարաբերական է: Բոլորը գիտեն, որ ամենաարդյունավետն ու ընդունելին մեզանում օրեցօր ավելացող ակումբներից մեկում մամլո ասուլիս հրավիրելն է: Սակայն միջազգային կառույցների հայաստանյան գրասենյակների մի շարք պատասխանատուներ` մասնավորապես Ստեփան Դանիելյանը (ՙՀամագործակցություն հանուն ժողովրդավարության՚ ՀԿ նախագահ), Ավետիք Իշխանյանը (ՙՀայաստանի Հելսինկյան կոմիտե՚ ՀԿ նախագահ) եւ Մուշեղ Եկմալյանը (ՙԲաց հասարակության ինստիտուտի հիմնադրամ՚, (Սորոս) ծրագրերի պատասխանատու) իրենց բողոքը արտահայտելու յուրօրինակ ձեւ են գտել: Նրանք այս էլ երկրորդ անգամ նույն թեմայով քննարկում են կազմակերպել` դատափետելու ՙՀայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու հարաբերությունների մասին՚ օրենքը: Հատկանշական է, որ օրենքի նախագիծն արդեն անցել է ԱԺ քննարկումների երրորդ ընթերցման փուլը եւ սպասում է ՀՀ նախագահի վավերացմանը:
Ինչպես նախորդ անգամ, այս անգամ էլ օրենքը համարվեց մենաշնորհային, ավելին, Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին համեմատվեց շաքարավազի եւ բենզինի բիզնեսի հետ, եւ օրենքի ընդունումը նմանեցվեց խաշի սեղանի շուրջը հնչած խոստումի, չնայած որ ստեղծվել է փոփոխված սահմանադրության արդյունքում: Այնուամենայնիվ, նման երեւակայության գոհարներին փոքրաթիվ մասնակիցներից մի քանիսը միայն մտքում ծափահարեցին, այն էլ այն պարզ պատճառաբանությամբ, որ իրենք հանդես էին գալիս որպես թվացյալ տուժող կողմ` կրոնական փոքրամասնություն: ՙԱզգ՚-ի լրագրողներից Մարիետա Խաչատրյանի հարցին, թե ինչո±ւ քննարկում-քննադատությունը ժամանակին եւ տեղին չի արվել, այն էլ ԱԺ ամբիոնից, որի համար կարելի էր թեկուզ ընդդիմադիր թեւում ժամանակին լոբբիինգ իրականացնել, զեկուցողները միաբերան պատասխանեցին, թե ընդդիմադիրները միայն ընտրությունների համար են պայքարում: Այդ դեպքում հավանականությունը, որ թերի որակված օրենքը գոնե հետ կվերցվեր լրամշակման նրա հեղինակ ԱԺ նախագահ Տիգրան Թորոսյանի կողմից, չէր բացառվում: Իսկ այս դեպքում, ինչպես դիպուկ նկատեց մեր գործընկերուհին, քննարկումը նման է ճաշից հետո մատուցված մանանեխի: Քննարկման նախաձեռնողները մխիթարեցին, թե` նախ օրենքը դեռ նախագահը չի ստորագրել, իսկ եթե ստորագրի էլ, խոստացան, որ կդիմեն սահմանադրական դատարան եւ միջազգային դատարան:
Ըստ բանախոսների, վիճարկվող օրենքի ամենավիրավորականն այն է, որ օրենքը սահմանափակում է կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքները: Սրան հակադարձեցին իրավաբան Թոմ Սամուելյանը եւ ԵՀԽ Կլոր սեղանի պատասխանատու Կարեն Նազարյանը, որոնք շեշտեցին, թե չափազանցվում է կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ոտնահարման հարցը: ՙԿրոնական հանդուրժողականությունը օրենքով չի սահմանվում, դա մշակույթի հարց է, որ կամաց- կամաց փոխվում է մեզ մոտ՚, նշեց Թ. Սամուելյանը, որ նաեւ ընդգծեց, թե պատմական եկեղեցու դերն օրենքով ամրագրելը գուցե առավելություն է, բայց տվյալ դեպքում մեկին առավելություն տալը, մյուսին ոտնահարել չի նշանակում: Եվ վերջապես, ՙանհանգիստ՚ կրոնական կազմակերպություններն իրենք էլ ազատություն ունեն սեփական եկեղեցու եւ ՀՀ-ի հետ հարաբերությունները կարգավորող օրենք ունենալու:
Օրենքի ընդունումը թերեւս նախաձեռնողականության հարց է, բայց փաստենք ոչ պակաս հետաքրքրական մի հանգամանք: Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին, որ շատերի մոտ նույնացվում է ազգային որակական արժեքների պահպանման եզակի կենտրոնի հետ, ինչո±ւ է այդքան անհանգստացնում միջազգային դոնոր կազմակերպությունների հայաստանյան ներկայացուցիչներին: Չլինի± թե եկեղեցու դերի գիտակցումն ու նրա ցանկալի միասնականությունն ու հզորացումը շատ մոլի ազատականների քիմքին հարիր չէ: Տեսնես` ինչո±ւ:
Հ.Գ. ՙԱզգի՚ նախորդ քննարկման մասին հրապարակումն ակնհայտորեն դուր չէր եկել նախաձեռնողներին: Թերեւս դա է պատճառը, որ Ստ. Դանիելյանը ցուցադրելով իր անհանդուրժողականությունը բազմակողմանի տեղեկատվության նկատմամբ, բարձրաձայնեց իր ցանկությունը` դատի տալ ՙԱզգին՚: Տեսնենք, տեսնենք...

© Copyright AZG

http://azg.am/?lang=AM&num=2007031720

__________________

Եկեղեցին Հայկական ծննդավայրն է հոգուս... (Վ. Թեքեյան)

ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԴՐԱԿԱՆ Է ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

Ազգային ժողովի կողմից ընդունված վերջին օրենքներից էր ՙՀայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հարաբերությունների մասին՚ օրենքը: Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մի շարք միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ արդեն իսկ հասցրել են իրենց բացասական վերաբերմունքն արտահայտել օրենքի նկատմամբ` վերջինիս ընդունումը համարելով խտրականություն մյուս կրոնական կազմակերպությունների համար:
Իսկ ինչպիսին է Հայ Եկեղեցու մոտեցումը? Այս մասին է հարցազրույցը Մայր Աթոռ Սբ Էջմիածնի դիվանապետ Տ.ԱՐՇԱԿ եպիսկոպոս ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ հետ:

-Սրբազան, ինչպես եք գնահատում օրենքի նշանակությունը եկեղեցու համար?

-Երկու տեսանկյունից կարելի է դիտարկել այն` բարոյական եւ իրավական: Բարոյական առումով վաղուց էր հասունացել անհրաժեշտությունը, որ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին պետք էր տարբերակել կրոնական մյուս կազմակերպություններից: ՙԽղճի ազատության եւ կրոնական կազմակերպությունների մասին՚ օրենքը, որ կոչված է կարգավորելու կրոնական դաշտը Հայաստանում, առանձահատուկ մոտեցում է դրսեւորում Հայ Եկեղեցու նկատմամբ:
Սակայն այս առավելությամբ հանդերձ, այն կարեւոր ու ակնառու բաց ունի: Դա այն է, որ այս օրենքով Հայ Եկեղեցին համահավասարեցված է կրոնական կազմակերպությունների հետ: Այսինքն, եթե կրոնական դաշտում գործում է գրանցված շուրջ 55 կրոնական կազմակերպություն, ապա նրանց շարքն է դասվում նաեւ Հայ Եկեղեցին: Մինչդեռ անթույլատրելի է ազգի պատմության եւ մշակույթի հետ միաշաղախված 2000-ամյա մի հաստատություն բերել ու հավասարեցնել նորօրյա կրոնական կազմակերպությունների հետ: Այլ երկրների օրենսդրական պրակտիկան եւս հուշում է, որ անհրաժեշտ է ձեւավորել որոշակի սանդղակ եկեղեցիների եւ կրոնական կազմակերպությունների համար:
Նոր ընդունված օրենքով Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցին տարբերակվում է կրոնական մյուս կազմակերպություններից եւ դրվում սանդղակի վերին աստիճանի վրա: Այս առումով է, որ օրենքի ընդունումը բարոյական արժեք ունի մեր եկեղեցու եւ ժողովրդի համար: Միաժամանակ, այս տարանջատումը չի հակասում միջազգային պահանջներին: Որեւէ միջազգային փաստաթուղթ, այդ թվում ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված փաստաթղթերը որեւէ արգելք չեն դնում, որպեսզի ազգի եւ պետության կայացման կամ ժողովրդի ինքնության ձեւավորման մեջ առաքելություն ունեցած եկեղեցիներին որոշ առանձնաշնորհումներ ու արտոնություններ տրվեն: Իմպերատիվ պահանջը միայն այն է, որ որեւէ մեկը չի կարող հետապնդվել իր կրոնական պատկանելության համար:
Երկրորդ գնահատականը իրավական հարթության վրա է, ինչը եւս կարեւոր է: Նախորդ տարիների ընթացքում փորձեր արվել են պետության եւ եկեղեցու հարաբերությունները օրենսդրական կարգավորման առաջնորդելու ուղղությամբ: Ընդհանուր առմամբ այդ ջանքերը բավարար կարելի է գնահատել` նկատի ունենալով այն դժվարությունները, որոնք ծառացել են այդ դաշտում առկա խնդիրները լուծելու ուղղությամբ:
Այդ լուծումների շրջանակում էր, որ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցուն վերադարձվեցին մի շարք կալվածքներ, եկեղեցապատկան գույք: Կարեւոր ձեռքբերումներից էր զինված ուժերում հոգեւոր սպասավորների ինստիտուտի ձեւավորումը, որ ի դեպ ԱՊՀ երկրներում առաջին փորձն էր: Եկեղեցու եւ կառավարության միջեւ ստորագրված համաձայնագրով էր նաեւ, որ հանրակրթական դպրոցներում ներդրվեց ՙՀայ Եկեղեցու պատմություն՚ առարկան: ՙՀայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հարաբերությունների մասին՚ օրենքը գալիս է ամրապնդելու, ընդլայնելու ու առավել արդյունավորելու եկեղեցի-պետություն հարաբերությունները:

-Ինչպիսին է եղել Հայ Եկեղեցու մասնակցությունը օրենքի մշակմանը?

-Եղել են համատեղ քննարկումներ, եւ օրենքն ընդունվել է եկեղեցու եւ Վեհափառ Հայրապետի հետ լիակատար համաձայնության պայմաններում: Ասեմ, որ ֆիքսված են եղել մի շարք հարցեր, որոնք օրենսդրական լուծումների անհրաժեշտություն ունեին: Նախ` օրենքի մեջ համախմբվել ու ի մի են բերվել եկեղեցի-պետություն հարաբերություններին վերաբերող մի շարք դրույթներ, որոնք արդեն իսկ ամրագրված են առանձին օրենքներով ու համաձայնագրերով:
Նորություն է այն, որ օրենսդրորեն հաստատվում են Մայր Աթոռ Սբ Էջմիածինը իբրեւ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու կենտրոն եւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի` Հայ Եկեղեցու գլուխ լինելու պարագաները: Կարեւոր է նաեւ եկեղեցական պսակի ճանաչման վերաբերյալ դրույթը:
Բայց հեռու պետք է լինել այն մտքից, որ եկեղեցու եւ պետության միջեւ առկա բոլոր խնդիրներն օրենսդրական լուծումներ գտել են: Օրենքի մեջ արտացոլվել է մեզ մտահոգող խնդիրների որոշ մասը: Կան խնդիրներ, որոնք այս փաստաթղթով դեռ լուծում չեն գտել: Օրինակ` զանգվածային լրատվական միջոցներով, գովազդների, տարաբնույթ միջոցառումների ժամանակ` իրենց բնույթին անհամատեղելի միջավայրերում, եկեղեցական խորհրդանիշերի, սրբերի անունների կիրառման խնդիրը:
Օրենսդրական լուծում են պահանջում նաեւ տոնացուցային որոշ խնդիրներ: ՙՊետական տոների եւ հիշատակի օրերի մասին՚ օրենքով որոշ կարգավորումներ կան: Հիշատակումներ կան Սբ Ծնունդի, Վարդանանց, Ավետման եւ Թարգմանչաց տոների մասին: Բայց, ենթադրում եմ, մի քանի հավելումներ եւս պետք է արվեն` կապված մեռելոցների, կիրակիների, եկեղեցական նշանավոր տոների հետ: Ակնկալում ենք, որ որոշակի վերաբերմունք պետք է արտահայտվի տաղավար տոների նկատմամբ: Որոշակի խնդիր են հարուցում նաեւ արարողակարգային հարցերը: Կան այլ հարցեր եւս: Սակայն այս ամենը հետագայի խնդիր է:

- Սրբազան, օրենսդրական նորությունների շարքում նշեցիք եկեղեցական պսակի ճանաչումը պետության կողմից: Այն անմիջականորեն առնչվում է հասարակական կյանքին: Ինչ ընթացակարգով է կատարվելու այն?

-Նախ նշեմ, որ օրենքի այս հատվածը վերաբերելու է միայն այն անձանց, ովքեր Հայ Եկեղեցու անդամ են եւ պսակը կատարում են Հայ Առաքելական Եկեղեցում: Օրենքով պետությունը ճանաչում է ոչ միայն եկեղեցական պսակը, այլեւ եկեղեցու կողմից հռչակած ամուսնալուծությունները: Օրենքի այս դրույթը կարեւոր է ընտանիքի ամրության, անսասանության, ամուսինների փոխադարձ հասկացողության համար: Ինչպես ամրագրված է օրենքում, այս դրույթը գործառության մեջ կդրվի կառավարության եւ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու միջեւ ստորագրված համաձայնագրի սահմանած կարգին համապատասխան:

-Օրենքով բավական ընդլայնվում են Հայ Եկեղեցու իրավասության սահմանները կրթական ոլորտում: Մասնավորապես, Հայ Եկեղեցուն իրավունք է տրվում մասնակցելու հանրակրթական հաստատություններում ՙՀայ Եկեղեցու պատմություն՚ առարկայի ուսումնական ծրագրի եւ դասագրքի մշակմանը, դասավանդող ուսուցիչների որակավորման պահանջների սահմանմանը, եկեղեցին ինքը կարող է դպրոցներին ներկայացնել այդ ուսուցիչների թեկնածությունները: Արդյոք սա չի կարող դիտարկվել իբրեւ կրոնական քարոզչություն հանրակրթական դպրոցում?

- Միշտ հնարավոր են նման մեկնաբանություններ: Սակայն առարկայի անվանումն ինքնին եւ ներդրման շարժառիթը փակում է այդ խոսակցությունների դուռը: Հայ Եկեղեցու պատմությունը ժողովրդի պատմության անքակտելի մասն է, իսկ առարկայի մուտքը դպրոց կարեւոր ներդրում էր մեր եկեղեցու առաքելության, ժողովրդի կյանքում նրա դերակատարության լուսաբանման գործում: Այն հանրակրթական առարկա է, եւ եկեղեցու սպասավորների մասնակցությունը դասընթացների մշակմանն ընդամենը պետք է պայմանավորված լինի նրանով, որ դասագրքերում տեղ չգտնեն Հայ Եկեղեցու պատմությանը չհամապատասխանող տեղեկություններ:
Ինչ վերաբերում է ուսուցիչների որակավորմանը եկեղեցու մասնակցությանը, դա նշանակում է, որ եկեղեցին իրավունք ունի անմիջականորեն մասնակցություն ունենալու առարկայի դասընթացների մշակմանը, թեմաների ընտրությանը, մատուցման ձեւերին թե’ մեթոդական եւ թե’ բովանդակային իմաստով: Տարօրինակ կլիներ նաեւ, որ Հայ Եկեղեցու պատմությունը դասավանդեր աղանդավոր ուսուցիչը: Որովհետեւ ծանոթ են դեպքեր, երբ կրոնական որոշ կազմակերպություններ իրենց շարքերը ներգրավելով ուսուցիչների, փորձում են հակաօրինական կերպով սեփական քարոզչությունը տանել աշակերտների շրջանում:

-Օրենքի մեկ այլ դրույթ վերաբերում է Հայ Եկեղեցու ժառանգությանը: Վերջերս կարծիք հնչեց, որ դժվար է տարբերակել, թե հատկապես ինչը կարելի է համարել եկեղեցական ժառանգություն: Ինչպիսին է եկեղեցու մոտեցումը այս հարցին: Եւ որքանով է արդարացված օրենքի այն պահանջը, ըստ որի պետական սեփականություն հանդիսացող եկեղեցական ժառանգության հատվածը կարող է օտարվել եկեղեցու իմացությամբ միայն?

-Օրենքում ասված է, որ եկեղեցական արժեքների ցանկը սահմանում է Հայաստանի կառավարությունը` խորհրդակցելով Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հետ: Միանշանակ է, որ եկեղեցական արժեք է դարերի ընթացքում ստեղծված հոգեւոր-մշակութային այն ժառանգությունը, որ ստեղծվել եւ ծառայել է եկեղեցական առաքելության իրականացման համար` դառնալով այդ առաքելության բաղադրիչը:
Ինչ վերաբերում է օրենքի պահանջին, ապա այն պայմանավորված է նախադեպերով: Վերջին տարիների ընթացքում եղել են դեպքեր, երբ մի շարք պատմամշակութային արժեքներ` կոնկրետ եկեղեցապատկան կալվածքներ, օտարվել կամ վարձակալության են տրվել մասնավոր անձերի: Օրինակ, այսօր Էջմիածնում գտնվող Շողակաթ եկեղեցու ավերակներն ընդգրկող տարածքը մասնավորի տնօրինության տակ է: Ժամանակ առաջ Սինոդի շենք անվամբ հայտնի պատմական շենքը, որ Մայր Աթոռ Սբ Էջմիածնից բռնազավթվել էր խորհրդային տարիներին եւ ծառայեցվել տարբեր նպատակների, եւս վարձակալության էր տրված մասնավոր անձի: Շենքը Մայր Աթոռ Սբ Էջմիածինը կարողացավ վերադարձնել միայն դատական ճանապարհով:

-Երբեմն վիճահարույց է նկատվում նաեւ Հայ Եկեղեցին ազգային կոչելու հանգամանքը, այն պատճառաբանությամբ, որ Հայ Եկեղեցու հետեւորդների շարքում հանդիպում են նաեւ էթնիկ այլ խմբեր:

-Ազգային ասելով` չպետք է հասկանալ եկեղեցու առաքելություն զուտ էթնիկ շրջանակներում: Մեր եկեղեցու ազգային բնույթի առնչությամբ տակավին 19-րդ դարի վերջերից եւ 20-րդ դարի սկզբներից կիրառվում են մի քանի չափանիշներ, որոնցից միայն մեկն է արտահայտում կոնկրետ էթնիկ միջավայրում` հայերի շրջանակում եկեղեցու առաքելության իրականացումը:
Կան խիստ կարեւոր այլ չափանիշներ եւս: Առաջին` Հայ Եկեղեցու ծիսական լեզուն մնայուն կերպով հայերենն է, երկրորդ` Հայ Եկեղեցու հոգեւոր պաշտոնյաները հայեր են: Եւ, ի վերջո, եկեղեցական ծեսը իր մեջ կրում է ազգային-ժողովրդական, անգամ նախաքրիստոնեական շրջանի հավատալիքներ ու պատկերացումներ, որոնք միահյուսվում են քրիստոնեական բուն խորհրդին: Այսինքն` ազգային ասելով` նկատի պետք է ունենալ Հայ Եկեղեցու առաքելության կերպը, եկեղեցական ավանդությունը, լեզուն եւ իհարկե նրա պատմական դերակատարությունը:
Այն, որ Հայ Եկեղեցու հետեւորդների շարքում հանդիպում են նաեւ այլ էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչներ, ճիշտ է: Սակայն այլ էթնիկ խմբերի առկայությունը ոչ թե օրինաչափություն է, եկեղեցու առջեւ դրված խնդրի իրագործում, այլ բացառություն է եւ ստեղծված կացության մեջ կայացված որոշում: Հայ Եկեղեցին երբեք այլ էթնիկ խմբերի մեջ միսիոներություն չի իրականացրել: Այնպես որ, մեր Եկեղեցին ազգային Եկեղեցի է:

-Որոշակի պարզաբանում է պահանջում օրենքի այն դրույթը, ըստ որի Հայ Եկեղեցու պաշտոնական հաղորդագրությունները զանգվածային լրատվության միջոցների կողմից պետք է հրապարակվեն անփոփոխ: Արդյոք սա ենթադրում է, որ այսուհետեւ պետք է բացառել հատվածական հղումները պաշտոնական հաղորդագրությանը եւ կամ որեւէ վերաշարադրանք?

-Այս դրույթը պետք է դիտարկել զուտ ՙԶանգվածային լրատվության մասին օրենքի՚ պահանջների շրջանակում:

ՀԵՂԻՆԵ ՄԿՐՏՉՅԱՆ

http://www.hayashkharh.am/index.php#...id=47637&lang=

__________________

Եկեղեցին Հայկական ծննդավայրն է հոգուս... (Վ. Թեքեյան)